Poczatki Władzy Komunistów W Polsce | Początki Władzy Komunistów W Polsce - Historia Podstawowa

당신은 주제를 찾고 있습니까 “poczatki władzy komunistów w polsce – Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8“? 다음 카테고리의 웹사이트 https://ppa.khunganhtreotuong.vn 에서 귀하의 모든 질문에 답변해 드립니다: https://ppa.khunganhtreotuong.vn/blog. 바로 아래에서 답을 찾을 수 있습니다. 작성자 Historia podstawowa 이(가) 작성한 기사에는 조회수 37,571회 및 좋아요 591개 개의 좋아요가 있습니다.

Table of Contents

poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 동영상 보기

여기에서 이 주제에 대한 비디오를 시청하십시오. 주의 깊게 살펴보고 읽고 있는 내용에 대한 피드백을 제공하세요!

아래 동영상 보기

d여기에서 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8 – poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 세부정보를 참조하세요

Zapraszam na filmik o działalności komunistów w Polsce w pierwszych latach po II wojnie światowej. Był to czas nie tylko czas sfałszowanego referendum i wyborów do Sejmu, ale i okres masowych przesiedleń ludności i zmiany granic. Dowiesz się także, dlaczego Polska obecnie ma takie granice i co się stało z poszczególnymi mniejszościami narodowymi.

Na podstawie: \”Wczoraj i dziś\” podręcznika dla klasy ósmej szkoły podstawowej oraz \”Poznać przeszłość. Wiek XX zakres podstawowy\” podręcznika do historii dla szkół ponadgimnazjalnych.

poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 자세한 내용은 여기를 참조하세요.

2. Początki władzy komunistów w Polsce – notatka

Początki władzy komunistów w Polsce – notatka. PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. ZPP – Związek Patriotów Polskich.

+ 여기에 자세히 보기

Source: tomaszewska.com.pl

Date Published: 4/13/2022

Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa

Zapraszam na filmik o działalności komunistów w Polsce w pierwszych latach po II wojnie światowej. Był to czas nie tylko czas sfałszowanego …

+ 여기에 보기

Source: www.youtube.com

Date Published: 1/26/2021

Początki władzy komunistów w Polsce

test > Początki władzy komunistów w Polsce. Ważne pojęcia: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)– Krajowa Rada Narodowa zapowiadała powstanie rządu …

+ 자세한 내용은 여기를 클릭하십시오

Source: klasowka.onet.pl

Date Published: 11/15/2021

Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce

Objęcie przez polską administrację dawnych terenów niemieckich na zachodzie i północy oraz włączenie w granice państwa polskiego obszaru Wolnego Miasta …

+ 여기에 보기

Source: zpe.gov.pl

Date Published: 7/1/2021

Początek rządów komunistów w Polsce – LO Olecko

Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna,. Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne). * Sfałszowanie przez władze komunistyczne wyników wyborów z 19.01.

+ 여기에 더 보기

Source: www.lo.olecko.pl

Date Published: 6/10/2022

Początki władzy komunistów w Polsce – Quiz Eduelo

Początki władzy komunistów w Polsce … Szanowna Użytkowniczko, Szanowny Użytkowniku! Eduelo.pl używa plików cookies w celach statystycznych i analitycznych. Będą …

+ 여기에 보기

Source: www.eduelo.pl

Date Published: 8/2/2021

Początki władzy komunistów w Polsce.

Początki władzy komunistów w Polsce. Pliki do pobrania. Lekcja 31 Poczatki wladzy komunistow w Polsce. Klasa 8.pdf (Plik pdf) (1 023.64 KB) …

+ 여기에 자세히 보기

Source: zsp6dg.szkolnastrona.pl

Date Published: 7/26/2021

Początki władzy komunistów w Polsce – History of architecture 1

notatka o początkach władzy komunistów w Polsce. Do liceum głównie ale nie miałam jak inaczej tego podpiąć początki władzy komunistów polsce notatka pkwn …

+ 여기를 클릭

Source: www.studocu.com

Date Published: 1/29/2022

1 Początki władzy komunistów w Polsce – IV Polska po II …

1 Początki władzy komunistów w Polsce , IV Polska po II wojnie światowej , Klasa 8 Nowa edycja , Wczoraj i dziś , Historia , Reforma 2017 Szkoła podstawowa …

+ 여기에 보기

Source: dlanauczyciela.pl

Date Published: 5/3/2022

Powstanie władzy komunistycznej w powojennej Polsce

Zgodnie z wolą Stalina początkiem tworzenia władz komunistycznych na terenie Polski było zainstalowanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) w …

+ 자세한 내용은 여기를 클릭하십시오

Source: www.bryk.pl

Date Published: 5/29/2021

주제와 관련된 이미지 poczatki władzy komunistów w polsce

주제와 관련된 더 많은 사진을 참조하십시오 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8. 댓글에서 더 많은 관련 이미지를 보거나 필요한 경우 더 많은 관련 기사를 볼 수 있습니다.

주제에 대한 기사 평가 poczatki władzy komunistów w polsce

Author: Historia podstawowa
Views: 조회수 37,571회
Likes: 좋아요 591개
Date Published: 2021. 2. 24.
Video Url link: https://www.youtube.com/watch?v=HQSpdOrn3KY

Kto to byli komuniści?

communis „wspólny, powszechny”) – polityczna i ekonomiczna ideologia klasyfikowana jako utopijna, której celem jest utworzenie społeczeństwa pozbawionego ucisku i wyzysku klasowego, opartego na braku własności prywatnej (w rozumieniu marksistowskim), kolektywnej własności środków produkcji i wspólnotowym podziale dóbr.

Jak doszło do przejęcia władzy przez komunistów w Polsce Brainly?

ZSRR w Polsce przejęło władzę po 2 wojnie światowej. Przejęli władzę dzięki sfałszowanych przez nich wyborach. To wydarzenie zmieniło Polskę. Związek Radziecki łamał mnóstwo praw obywatelskich między innymi wolność słowa.

W którym roku zaczął się komunizm w Polsce?

W latach 1944–1952 funkcjonowało jako Rzeczpospolita Polska. W okresie 1944–1989, propagandowo, potocznie i niekiedy w oficjalnych aktach władz nazywane było Polską Ludową. Według opracowania Sławomira Weremiuka w tym okresie Polska była państwem niesuwerennym, pozostającym pod polityczną dominacją ZSRR.

Jak zaczal się komunizm w Polsce?

W lutym-marcu 1893 r. w wyniku zjednoczenia Związku Robotników Polskich i II Proletariatu utworzona została w kraju Polska Partia Socjalistyczna.

Skąd się wziął komunizm?

Komunizm w nowoczesnej formie wyrósł z ruchu socjalistycznego pod koniec XIX wieku. W okresie rewolucji przemysłowej socjaliści obwiniali kapitalizm za nędzę pracowników i promowali emancypację proletariatu. Najbardziej popularnymi ówczesnymi socjalistami byli Marks i Engels.

Jakie są cechy komunizmu?

Wśród cech państwa komunistycznego jakim było ZSRR należy wymienić:

centralnie planowana gospodarka.
kolektywizacja oraz industrializacja.
przemiany społeczne, które predestynowały na czoło grup społecznych robotników – dyktatura proletariatu.
niszczenie społecznych norm, tradycji oraz religii.
ateizm.

Jakimi sposobami komuniści próbowali pozyskać Polaków?

Odpowiedź

Znacjoanalizowali większość zakładów przemysłowych.
Wprowadzili bezpłatną edukacje na wszystkich szczeblach.
Zapowiedzieli likwidację bezrobocia.
Powszechny dostęp do opieki medycznej.
Przeprowadzili reforme rolną, czyli dali ponad 6mln hektarów ziemi między 1,1 mln chłopskich rodzin.

Ile lat trwał komunizm?

Historia Polski (1945–1989) – historia Polski obejmująca okres komunizmu zwanego demokracją ludową od 1945 roku, poprzez powstanie PRL, do obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku.

Kto ogłosił upadek komunizmu w Polsce?

Joanna Szczepkowska (ur.

Czy socjalizm i komunizm to to samo?

Dla ortodoksyjnych marksistów – zgodnie z tezami Karola Marksa – socjalizm jest niższym etapem komunizmu. Komunizm stałby się możliwy dopiero po socjalistycznym etapie rozwijania efektywności ekonomicznej i automatyzacji produkcji, która doprowadziłaby do nadmiaru towarów i usług („każdemu według potrzeb”).

Czy stalinizm to komunizm?

Wprowadzenie. Stalinizm – system poglądów ideologicznych i sposób władania partią i państwem komunistycznym, ukształtowany w okresie, gdy WKP(b) [Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego] i ZSRR rządził po dyktatorsku J. Stalin i jego zausznicy […].

Kiedy był PRL w Polsce?

Nazwa Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) była oficjalną nazwą niesuwerennego, zależnego od Związku Sowieckiego państwa komunistycznego, formalnie przyjętą 22 lipca 1952 r. Funkcjonowała oficjalnie do 31 grudnia 1989 r.

Co się stało z Polską po II wojnie światowej?

Po zakończeniu II wojny światowej komuniści utworzyli na ziemiach polskich blisko 200 obozów koncentracyjnych dla ludności polskiej, a także wykorzystywali obozy koncentracyjne założone przez Niemców. Żołnierze rozformowanych oddziałów partyzanckich byli poszukiwani i mordowani.

Co to komunizm prosta definicja?

Komunizm – ideologia i doktryna społeczna postulująca zbudowanie społeczeństwa bezklasowego, która ma na celu zastąpienie własności prywatnej i gospodarki opartej na zyskach, własnością publiczną i kontrolą głównych kanałów produkcji oraz zasobów naturalnych gospodarki.

Czy socjalizm i komunizm to to samo?

W którym roku upadł komunizm?

Historia Polski (1945–1989) – historia Polski obejmująca okres komunizmu zwanego demokracją ludową od 1945 roku, poprzez powstanie PRL, do obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku.

Co charakteryzowało komunizm w Związku Radzieckim?

centralnie planowana gospodarka. kolektywizacja oraz industrializacja. przemiany społeczne, które predestynowały na czoło grup społecznych robotników – dyktatura proletariatu. niszczenie społecznych norm, tradycji oraz religii.

powtórka, streszczenie z Poznać przeszłość. Wiek XX

Ważne pojęcia:

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)– Krajowa Rada Narodowa zapowiadała powstanie rządu i w lipcu 1944 r. po rozmowach ze Stalinem powołano PKWN na czele z Edwardem Osóbką-Morawskim; 22 lipca 1944 r. PKWN wydał Manifest, w którym ogłosił, że jest legalnym rządem, zapowiadał reformę rolną i wprowadzenie ustroju demokratycznego, sojusz z ZSRR, ogólnikowo określał granice Polski; 31 grudnia 1944 r. PKWN przekształcił się w Rząd Tymczasowy Rzeczpospolitej Polskiej

Polska w nowych granicach – granica z ZSRR na tzw. linii Curzona (nad rzeką Bug) z włączeniem do Polski części Prus Wschodnich; układ graniczny zawarto w sierpniu 1945 r. oraz w 1951 r. o wymianie terytorium (Polska oddała część powiatu hrubieszowskiego za obszar w Bieszczadach); granicę z Czechosłowacją określał układ w 1958 r. –do Polski włączono Kotlinę Kłodzką, do Czechosłowacji włączono Zaolzie; granica polsko-niemiecka na Odrze i Nysie Łużyckiej; potwierdzono granicę układami w Zgorzelcu w 1950 r. z NRD i w 1970 r. z RFN oraz w 1990 r. po zjednoczeniu Niemiec

Przesiedlenia ludności – w granicach powojennej Polski mieszkało ok. 24 mln ludności; z ziem polskich wysiedlono Niemców, na Ziemie Odzyskane przesiedlono repatriantów zza Buga; w ramach akcji „Wisła” w 1947 r. przesiedlono ok. 150 tys. ludności ukraińskiej, Łemków i Bojków z Bieszczad na teren Ziem Północnych i Zachodnich; w porównaniu z II RP Polska powojenna stała się państwem jednolitym narodowościowo – ziemie polskie zamieszkiwało ok. 2% mniejszości narodowych

Walka z opozycją – w marcu 1945 r. aresztowano 16 działaczy Polskiego Państwa Podziemnego i wywieziono ich do Moskwy, gdzie w czerwcu 1945 r. odbył się tzw. proces szesnastu – w radzieckim więzieniu zmarli gen. Leopold Okulicki (dowódca AK) oraz Jan Stanisław Jankowski (delegat Delegatury Rządu na Kraj), proces był nielegalny, a protesty Rady Jedności Narodowej pozostały bez echa; środowiska związane z AK powołały organizację Wolność i Niezawisłość, a działacze narodowi skupili się m.in. wokół Narodowych Sił Zbrojnych; do najbardziej znanych dowódców antykomunistycznych należą m.in.: mjr Zygmunt Szendzielorz ps. Łupaszka, mjr Józef Kuraś ps. Ogień, ppłk Stanisław Kasznica ps. Przepona

Testament Polski Walczącej – 1 lipca 1945 r. Rada Jedności Narodowej wydała deklarację „do Narodu Polskiego i do Narodów Zjednoczonych”, zakończoną „Testamentem Polski Walczącej” – był to ostatni dokument Polskiego Państwa Podziemnego, w którym postulowano m.in. opuszczenie ziem polskich przez wojska ZSRR, walkę o demokratyczną Polskę, wolność polityczną

Referendum ludowe – 30 czerwca 1946 r. komuniści zorganizowali referendum, aby odwlec w czasie wybory do sejmu, sprawdzić poparcie społeczne dla partii komunistycznych i dla opozycyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego; postawiono 3 pytania: 1. Czy jesteś za zniesieniem senatu? 2. Czy jesteś za reformami społeczno-gospodarczymi? 3. Czy jesteś za granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej?; propagandakomunistów, aby głosować„3xtak”; Stanisław Mikołajczyk wzywał do odpowiedzi „nie” na 1. pytanie; sfałszowanie wyników referendum przez komunistów

Wybory do sejmu – odbyły się 19 stycznia 1947 r.; komuniści sfałszowali wyniki – według oficjalnych danych frekwencja wyniosła 89,9%; na blok partii komunistycznych głosowało ok. 80%, na PSL 10% (według Mikołajczyka na PSL oddano ok. 74%); sejm wybrał na urząd prezydenta Bolesława Bieruta, na premiera Józefa Cyrankiewicza

Stanisław Mikołajczyk – w latach 1943-44 był premierem rządu emigracyjnego; stał na czele Polskiego Stronnictwa Ludowego; w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej w czerwcu 1945 r. został drugim wicepremierem i ministrem rolnictwa; protestował na forum międzynarodowym w sprawie fałszowania wyników referendum i wyborów do sejmu; zagrożony więzieniem opuścił Polskę w 1947 r., aktywnie uczestnicząc w życiu politycznym emigracji polskiej

Ważne daty:

22 lipca 1944 r. – ogłoszenie Manifestu PKWN

19 stycznia 1945 r. – gen. Leopold Okulicki rozwiązał Armię Krajową

czerwiec 1945 r. – proces szesnastu w Moskwie

28 czerwca 1945 r. – powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej na czele z Edwardem Osóbką-Morawskim; w skład rządu weszło 4 ministrów z rządu londyńskiego (m.in. Stanisław Mikołajczyk)

1 lipca 1945 r. – ogłoszenie Testamentu Polski Walczącej przez Radę Jedności Narodowej

30 czerwca 1946 r. – referendum ludowe

19 stycznia 1947 r. – pierwsze po wojnie wybory do sejmu sfałszowane przez komunistów

“Powyższy materiał został opracowany przez Onet.pl. Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.”

Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce

Ćwiczenie 4 Rkhr9KOIlAWOa 1 zadanie interaktywne Obejrzyj film Sylwestra Chęcińskiego pt. Sami swoi. Jak sądzisz, dlaczego chętnie realizowano filmy tego rodzaju?” Filmy ukazywały, że przesiedleńcy ze wschodu aklimatyzowali się w nowym otoczeniu i mogli korzystać z licznych udogodnień na zachodnich obszarach.

Władze robiły wszystko, aby rozweselić społeczeństwo polskie, a film stwarzał takie możliwości.

Tego typu filmy miały przekonać społeczeństwo, że dokonane zmiany terytorialne i przesunięcia granic były korzystne. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

tpjTupZHke_000tp001 Szabrownik – osoba grabiąca mienie pozostawione przez ludzi uciekających w czasie działań wojennych lub klęski żywiołowej.

tpjTupZHke_00000018

Walka ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym

Jeszcze przed utworzeniem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej komuniści dekretami PKWN rozpoczęli kreowanie nowej rzeczywistości politycznej, a przede wszystkim przejmowanie kontroli nad społeczeństwem. Dekrety umożliwiały między innymi sądzenie osób cywilnych zgodnie z prawem wojskowym, tym samym przewidując w większości wypadków karę śmierci; łamały podstawowe zasady praworządności, jak choćby tę, że prawo nie działa wstecz, umożliwiały pełną dowolność interpretacyjną popełnionych czynów. Członkowie podziemia niepodległościowego skazywani byli na podstawie tych samych artykułów co zbrodniarze hitlerowscy. Nierzadko zdarzało się, że siedzieli później razem w celach więziennych.

Już po zakończeniu działań wojennych, nadal wykorzystując wspomniane akty, nowe władze próbowały zniszczyć zbrojne podziemie niepodległościowe. Mimo bowiem oficjalnego rozwiązania Armii Krajowej w styczniu 1945 roku większość jej struktur nie uległa likwidacji i prowadziła nadal działania w konspiracji.

Ćwiczenie 5 RsX9WXvAXicS5 1 zadanie interaktywne Przypomnij, która organizacja zbrojna powstała po rozwiązaniu AK. Narodowa Organizacja Wojskowa.

WiN (Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość), pozostałość rozwiązanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.

Organizacja „Niepodlegli”. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6 R12N5iF4F5i2X 1 zadanie interaktywne Walkę z władzami prowadziły też Narodowe Siły Zbrojne. Przypomnij, jaka była to organizacja. Stanowiła opozycję zbrojną, zorganizowaną przez przedwojennych działaczy ruchu narodowego.

Była to organizacja narodowa, która wydzieliła się z AK.

NSZ to tworzone przez rząd emigracyjny specjalne oddziały, których celem była walka z władzą ludową. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Na ziemiach polskich i na terenach wcielonych do ZSRR walczyło około 20 tys. żołnierzy zbrojnego podziemia.

Odezwa majora „Łupaszki” z 1945 roku do żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego Odezwa majora “Łupaszki” z 1945 roku do żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej Ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno powiedzieć nie mogą, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć i życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości. tpjTupZHke_00000_BIB_001 Odezwa majora „Łupaszki” z 1945 roku do żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, 5. wileńska Brygada AK. 18 sierpnia 1945. Bitwa w Miodusach Pokrzywnych, Perlejewo 2005, s. 3.

Ćwiczenie 7 RBi6g0HZNXr0b 1 zadanie interaktywne Dlaczego żołnierze zbrojnego podziemia zdecydowali się na podjęcie walki? Chcieli, by władze państwa pochodziły z wolnych wyborów.

Chcieli, aby w Polsce panowały demokratyczne zasady (wolność, sprawiedliwość).

Wypowiadali się przeciwko władzy osób pochodzących z nadań okupanta sowieckiego.

Chcieli, aby Polska została włączona w krąg cywilizacji zachodniej.

Negowali terror zaprowadzony przez aparat bezpieczeństwa i Sowietów. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Do walki z niepodległościowym podziemiem zbrojnym władze użyły nie tylko własnych sił, ale także skorzystały ze wsparcia ZSRR. Pod koniec 1945 roku podziemie było zwalczane przez około 24 tys. funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa oraz 100 tys. żołnierzy i milicjantów (także specjalnie w tym celu utworzony Korpus Bezpieczeństwa Publicznego). Polskie oddziały wspomagane były przez 30 tys. enkawudzistów. Ze względu na to, że podziemie niepodległościowe miało duże wsparcie społeczeństwa, starano się zastraszyć potencjalnych chętnych do udzielania schronienia i pomocy. Było to o tyle łatwe, że w rękach władzy znalazły się podstawowe narzędzia: siły porządkowe (MO), aparat bezpieczeństwa, wojsko i propaganda. Wydawane już po wojnie akty prawne także służyły utrzymaniu władzy i zastraszaniu społeczeństwa. W październiku 1945 roku powstała Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Wydany także został dekret „o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa”. Ukazała się również uchwała Rady Ministrów o przekształceniu Centralnego Biura Kontroli Prasy w Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk przy Radzie Ministrów. Natomiast w styczniu 1946 roku uchwalono ustawę o nacjonalizacji przemysłu, która zakładała przejście na własność państwa zakładów, które zatrudniały więcej niż 50 osób na jedną zmianę.

Władze komunistyczne próbowały także w celu opanowania sytuacji w kraju wykazać się „dobrą wolą” (kiedy działanie „przez strach” nie przynosiło właściwego efektu). W sierpniu 1945 roku po raz pierwszy TRJN wprowadził amnestię. Skorzystało z niej około 30 tys. osób. Z kolejnej, ogłoszonej w lutym 1947 roku, skorzystało 75 tys. Nie wszystkie oczywiście osoby, które się ujawniły, walczyły w podziemiu zbrojnym. Po amnestii pozostało jeszcze około 2 tys. ukrywających się. Nazwano ich „żołnierzami wyklętymi” (zdecydowali się na walkę do końca mimo braku szans na zwycięstwo, przez lata byli „wyklęci” z oficjalnej wersji historii).

R1UFnEoqHDDj6 Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie Źródło: Mateusz Opasiński, licencja: CC BY-SA 4.0. Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie Mateusz Opasiński, licencja: CC BY-SA 4.0

Kapsuła czasu

Na początku lat 90. odbyły się procesy rehabilitacyjne „żołnierzy wyklętych”. Jeden z wyroków Sądu Najwyższego zawierał stwierdzenie, że byli żołnierze AK, którzy kontynuowali walkę w kolejnych powojennych latach, „byli zmuszeni do przeciwstawienia się zbrojnej masowej eksterminacji, poprzez walkę zarówno z oddziałami NKWD, jak i wspierającymi je formacjami polskimi, tj. milicją, UB i tzw. wojskami wewnętrznymi. Była to walka potrzebna i celowa, polegająca na odbijaniu jeńców lub zapobieganiu morderstwom i aresztowaniom”.

Nie wszyscy uznają „żołnierzy wyklętych” za bohaterów. Niektórzy negują sens walki podjętej przez nich z przedstawicielami władz, uważając ją ponadto za działania o charakterze bratobójczym. Jakie jest twoje zdanie na ten temat?

Za ostatniego żołnierza podziemia uznaje się poległego w 1963 roku Józefa Franczaka, ps. Lalka.

RtdSthQBEGYgL Prezydent Lech Kaczyński przekazuje przyznany pośmiertnie Józefowi Franczakowi ps. Lalka Krzyż komandorski z Gwiazdą orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie odbiera syn Marek Franczak, Lublin 2008 Prezydent Lech Kaczyński przekazuje przyznany pośmiertnie Józefowi Franczakowi ps. Lalka Krzyż komandorski z Gwiazdą orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie odbiera syn Marek Franczak, Lublin 2008 Źródło: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP. Prezydent Lech Kaczyński przekazuje przyznany pośmiertnie Józefowi Franczakowi ps. Lalka Krzyż komandorski z Gwiazdą orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie odbiera syn Marek Franczak, Lublin 2008 Archiwum Kancelarii Prezydenta RP,

Z archiwum TVP

R1RB1r0q17uM7 1 Film 1 Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl. Film 1 Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl. TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfESY8DvJ TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl Film 1 Źródło: TVP S.A., tylko do użytku edukacyjnego na epodreczniki.pl.

Ważne! W 2011 roku – w 60. rocznicę zamordowania przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa członków Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – Sejm RP ustanowił 1 marca Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”.

Patriotycznym obowiązkiem stało się przywracanie pamięci o zapomnianych bohaterach i poszukiwanie miejsc pochówku ofiar.

tpjTupZHke_0000002L

Walka z UPA. Uzależnienie partii politycznych

Władze walczyły nie tylko ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym, ale także z Ukraińską Powstańczą Armią (UPA). Zmagania zbrojnie objęły Bieszczady i Podkarpacie. Przeciwnik znał teren, prowadził walkę szarpaną, korzystał z poparcia miejscowej ludności (ukraińskiej i łemkowskiej) i przez to był trudny do pokonania. Władze polskie postanowiły więc pozbawić UPA zaplecza i wysiedlić ze wspomnianych obszarów Ukraińców i Łemków. Za pretekst do przeprowadzenia akcji przesiedleńczej posłużyła śmierć gen. Karola Świerczewskiego, który zginął w zasadzce przygotowanej przez UPA. Akcja uzyskała nazwę „Wisła”. W ciągu trzech miesięcy wywieziono na Ziemie Odzyskane blisko 150 tys. Ukraińców i Łemków. Mogli oni zabrać ze sobą niewielką ilość dobytku, a żeby zapobiec ewentualnym powrotom, palono pozostawione przez nich domy.

Cel jednak osiągnięto – pozbawiona wsparcia UPA przestała być zagrożeniem. Oddziały albo zlikwidowano, albo przekroczyły granicę polską.

Rozpoczął się również proces uzależniania partii, które powróciły do działalności na scenie politycznej. Komuniści próbowali poprzez oddanych działaczy przejmować kontrolę w partiach, które stanowiły polityczne zaplecze rządu emigracyjnego. Kontrolą objęto PPS, SD, SL. Ta ostatnia partia („chłopska”) powstała w opozycji do ludowców Mikołajczyka. Dla odróżnienia od koncesjonowanego Stronnictwa Ludowego dawny premier rządu emigracyjnego wprowadził nazwę „Polskie Stronnictwo Ludowe”. Komuniści próbowali namówić PSL do tego, aby w przyszłych wyborach wszystkie partie założyły Blok Stronnictw Demokratycznych, z góry ustalając rozdział mandatów. Mikołajczyk nie odmówił od razu, ale grał na zwłokę.

Referendum

Najważniejszym zadaniem dla komunistów było przygotowanie wyborów. Nauczeni doświadczeniem węgierskim nie chcieli ich przeprowadzić za szybko, obawiając się przegranej. Zaproponowali wcześniej zorganizowanie referendum. Chodziło o sprawdzenie, jaka jest rzeczywista siła opozycji, a ponadto była to próba generalna fałszowania wyników. 30 czerwca 1946 roku odbyło się referendum. Postawiono w nim 3 pytania:

Czy jesteś za zniesieniem senatu? Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienia podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej? Czy chcesz utrwalenia zachodniej granicy państwa polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Władze nawoływały do odpowiedzi „tak” na wszystkie trzy pytania. Zresztą zostały one w taki sposób sformułowane, że trudno było nie udzielić twierdzących odpowiedzi. PSL znalazło się w trudnej sytuacji, ponieważ jako partia ludowa było zwolennikiem jednoizbowego parlamentu, trudno było również nie zaakceptować reformy rolnej czy wystąpić przeciwko przesunięciu granicy zachodniej.

R86rvpGYgBhbl 1 Plakat propagandowy Źródło: Plakat propagandowy, domena publiczna. Plakat propagandowy Plakat propagandowy, domena publiczna

Chcąc jednak sprawdzić, jakie jest poparcie dla partii w społeczeństwie i zarazem jaka część nie akceptuje władzy komunistów, Mikołajczyk nawoływał do głosowania na „nie” na pierwsze pytanie.

Ćwiczenie 8 Wyjaśnij przekaz propagandowy plakatu. Kto jest jego autorem – komuniści czy PSL?

Według oficjalnych informacji na pierwsze pytanie oddano 68,2% pozytywnych głosów, na drugie – 77,3%, a na trzecie – 91,4%. Wyniki z Krakowa, jedynego miasta, gdzie „pospieszono się” z ogłoszeniem danych, uniemożliwiając ich zafałszowanie, były następujące: „tak” na pierwsze pytanie odpowiedziało 16% osób uprawnionych do głosowania, na drugie – 33% i na trzecie – 69%. Kraków został nazwany bastionem reakcji. Podjęto decyzję, że w ramach walki z krakowskim „konserwatywnym środowiskiem inteligenckim” obok miasta zostanie wybudowane „centrum robotnicze” – Nowa Huta. Z szacunków PSL (które potwierdziły ustalone po latach prawdziwe dane) wynikało, że głosy na „tak” odpowiednio wynosiły: 30,5%, 44,5% i 68,3%. PSL zgłosiło oficjalny protest do Sądu Najwyższego – niestety, nie znalazł on zrozumienia.

tpjTupZHke_0000003D

Wybory

Po referendum ciągle wierzono, że uda się przeprowadzić wolne wybory, zapowiedziane na konferencji jałtańskiej, a ich gwarantem będą państwa zachodnie. Także po referendum PPR kolejny raz zaproponowała Mikołajczykowi utworzenie wspólnego bloku wyborczego. Mikołajczyk początkowo żądał dla PSL 75% mandatów, komuniści jednak – zgodnie z przewidywaniami – nie mieli zamiaru zgodzić się na taki podział mandatów. Dochodziło też do prób przejęcia kontroli nad odtworzonym SP, na którego czele stał przedwojenny działacz Karol Popiel. Ze względu na fiasko tych prób działalność partii została zawieszona, a w 1950 roku ugrupowanie zniknęło ze sceny politycznej.

Prowadzone były także wstępne rozmowy z PPS na temat zjednoczenia. Spora grupa działaczy przedwojennych opowiadała się przeciwko integracji. Konieczny był „arbitraż” Stalina, po którym obie partie zawarły umowę: stwierdziły, że „będą zmierzać poprzez coraz ściślejszą współpracę i ideowe zbliżenie do osiągnięcia pełnej jedności”.

Władze prowadziły jednak przede wszystkim działania uderzające w PSL. Już wcześniej ograniczono nakład papieru na prasę ludową, zdarzały się napaści na lokale wyborcze PSL, kradzieże legitymacji, natomiast przed samymi wyborami normą stały się aresztowania działaczy, zniechęcanie do startu w wyborach potencjalnych kandydatów czy werbowanie „mężów zaufania” spośród osób cieszących się sympatią władzy, mających dobrą opinię starostów, a nie spośród zgłaszanych przez PSL. Władze zadbały także, aby podać do oficjalnej wiadomości, że Stanisław Mikołajczyk głosował za odebraniem obywatelstwa członkom Polskiego Korpusu Przysposobienia i RozmieszczeniatpjTupZHke_000tp002Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia , m.in. gen. Władysławowi Andersowi i gen. Stanisławowi Maczkowi (wspomniana formacja powstała po rozwiązaniu II Korpusu z żołnierzy, którzy nie zdecydowali się powrócić do kraju). Utrudniając sukces wyborczy Mikołajczykowi, wprowadzono „dziwną ordynację wyborczą”. Powstały duże okręgi wyborcze z małą liczbą mandatów tam, gdzie wiedziano (po referendum), że PSL ma wielu zwolenników, tam natomiast, gdzie było wielu sympatyków PPR, tworzono małe okręgi z większą liczbą mandatów. W trakcie wyborów urządzano „zbiorowe głosowania” w formie „wycieczek” pod wodzą przedstawicieli administracji do lokali wyborczych.

Przedstawiciele lokalnych władz nadzorowali także głosowania. Wejście za kotarę było podejrzane, ponieważ świadczyło o chęci zagłosowania w niewłaściwy sposób. W wyborach, które odbyły się 18 stycznia 1947 roku, Blok Stronnictw Demokratycznych miał zdobyć 80,1% głosów, a PSL 10,3%. W efekcie największa partia opozycyjna miała dostać tylko 28 mandatów. Wierzono jeszcze, że państwa zachodnie zaprotestują. Jednak z ich strony zostało wydane tylko oświadczenie, że „wybory nie spełniły uzgodnionych w Jałcie warunków”.

Komunizm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komunizm (od łac. communis „wspólny, powszechny”[1]) – polityczna i ekonomiczna ideologia klasyfikowana jako utopijna[2], której celem jest utworzenie społeczeństwa pozbawionego ucisku i wyzysku klasowego, opartego na braku własności prywatnej (w rozumieniu marksistowskim)[3], kolektywnej własności środków produkcji i wspólnotowym podziale dóbr[4]. W pismach Karola Marksa, Fryderyka Engelsa i innych teoretyków marksizmu, komunizm jest przyszłym ustrojem rozwiniętych społeczeństw, w którym wspólnota własności obejmować będzie przede wszystkim środki produkcji. Potocznie mianem komunizmu określa się też ustrój polityczny zaprowadzony w państwach, w których władzę zdobyły dyktatury i partie komunistyczne (zob. ZSRR i blok wschodni)[5].

Jako ideologia zaczął się krystalizować już od XV wieku, gdy przyjmował postać komunizmu utopijnego, który głosił hasła likwidacji nierówności społecznych i prywatnej własności. W XIX wieku narodziły się dwa warianty ideologii: wariant w wydaniu anarchistycznym, który głosił zniesienie instytucji państwa i kolektywizmu, oraz ten w wydaniu marksistowskim, oparty na Manifeście Komunistycznym z 1848 roku. Według marksistowskiego wariantu komunizmu, do osiągnięcia bezklasowego społeczeństwa dojść miało na drodze rewolucji[2][5][6].

Założenia ideologii komunistycznej starał się wprowadzić w życie Włodzimierz Lenin, który stworzył odrębny nurt marksizmu zwany leninizmem. Nowy nurt ruchu komunistycznego przybrał postać partii komunistycznej zorganizowanej według zasady centralizmu demokratycznego. Rewolucja miała doprowadzić do budowy dyktatury proletariatu. Rosyjscy komuniści przejęli siłą w 1917 władzę w Rosji, skąd w 1920 r. narzucili ją Azerbejdżanowi, Armenii i Ukrainie, w 1921 r. Gruzji i Mongolii, w 1940 r. Litwie, Łotwie i Estonii, a po II wojnie światowej państwom satelickim w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1949 r. Komunistyczna Partia Chin zwyciężyła w wojnie domowej z Kuomintangiem i utworzyła państwo, które od końca lat 50. XX wieku (rozłam radziecko-chiński), prowadziło politykę niezależną, a od końca lat 60. XX wieku politykę konfrontacyjną wobec ZSRR[7]. Komuniści zdobyli również samodzielnie władzę w Korei Północnej (1949), Wietnamie (1954) i na Kubie (1959). Realizując program tzw. realnego socjalizmu utworzyli rządy charakteryzujące się monopolem władzy partii komunistycznej i upaństwowieniem gospodarki[5][8].

Reżimy powołujące się na ideologię komunizmu spowodowały śmierć według różnych szacunków od 65[9] do około 94 milionów ludzi[10].

Komunizm jako ustrój społeczno-gospodarczy [ edytuj | edytuj kod ]
Komunizm jest najczęściej kojarzony z myślą marksistowską. Ustrój taki pojawia się również poza marksizmem. Ideę ustroju komunistycznego można znaleźć np. w Państwie Platona, gdzie wspólność obejmuje nie tylko własność, ale także żony i dzieci[11]. Także angielski pisarz Tomasz Morus sportretował w swojej Utopii (1516) społeczeństwo oparte na wspólnej własności nieruchomości[12].

Dzieła tych twórców nie nosiły jednak znamion doktryny politycznej i nie stały się podstawą działania ruchów politycznych.

Komunizm chrześcijański [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Komunizm chrześcijański.

Komunizm chrześcijański jest formą ustroju i ideologią panującą w niektórych wspólnotach chrześcijańskich. Według członków tych wspólnot, Biblia i życie 12 apostołów nakazywały życie w powszechnej równości i zniesienie indywidualnej własności. Wspólnoty takie były zwykle niewielkie, traktowane jako radykalne i często zwalczane przez główny nurt chrześcijaństwa.

Chrześcijańskie wspólnoty komunistyczne zakładane były m.in. przez taborytów, huterytów czy szejkersów.

Komunizm pierwotny [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Komunizm pierwotny.

Pojęcie komunizmu pierwotnego pojawiło się w połowie XIX wieku w ewolucjonistycznej antropologii kulturowej. Pojęcie to pełniło ważną rolę w pismach Lewisa Henry’ego Morgana i Johanna Jacoba Bachofena. Zgodnie z nimi społeczeństwa pierwotne charakteryzowały się egalitaryzmem i wspólnotą własności. Teza, że komunizm stanowił powszechny i pierwotny etap rozwoju społeczeństw, spotkała się później z szeroką krytyką, jednak w XIX wieku była ona szeroko rozpowszechniona[13].

Pojęcie komunizmu pierwotnego przyjął Karol Marks w swojej filozofii. Wskazywał, że komunizm pierwotny był charakterystyczny dla pierwotnego, łowiecko-zbierackiego etapu ludzkości (wspólnoty pierwotnej). Komunizm taki różnił się od zakładanego przez Marksa przyszłego komunizmu niższym technologicznie zaawansowaniem procesów produkcji.

Komunizm w marksizmie [ edytuj | edytuj kod ]
Nagrobek Karla Marksa na Cmentarzu Highgate w północnym Londynie

W pismach teoretyków marksizmu, komunizm ma być przyszłym ustrojem społeczno-gospodarczym, w którym własność środków produkcji ma należeć do wspólnoty.

Niemieccy komuniści i filozofowie Karl Marx i Friedrich Engels sformułowali pogląd na historię społeczeństw zwany materializmem historycznym. Zgodnie z nim społeczeństwa poprzez walkę klas przechodzą poprzez kolejne etapy rozwoju, zwane formacjami społeczno-ekonomicznymi. Kolejnymi formacjami były według niego: wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm i kapitalizm. Rewolucyjne obalenie kapitalizmu doprowadza według Marksa i Engelsa do państwowej formacji socjalistycznej, a w dalszym jej rozwoju do bezpaństwowego i bezklasowego komunizmu. Komunizm nie jest definiowany przez Marksa i Engelsa jak idea, a „rzeczywisty ruch, który znosi stan obecny”[14].

W schemacie materializmu historycznego, komunizm stanowi formację społeczno-ekonomiczną o charakterze globalnym, charakteryzującą się brakiem wyobcowania (alienacji) człowieka, w której ludzkość jest wolna od ucisku i niedostatku. Społeczeństwa komunistyczne pozbawione byłyby rządów, państw i pracy najemnej.

Komunizm miałby ucieleśniać zasadę sprawiedliwości społecznej: „od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb” oraz charakteryzować się brakiem własności prywatnej środków produkcji – czyli podstawy gospodarki kapitalistycznej. Środki produkcji miały być uspołecznione. W okresie przejściowym między kapitalizmem a komunizmem miałby istnieć ustrój socjalistyczny oparty na zasadzie „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy”[15].

Komunizm – jak określa go program KPZR – jest bezklasowym ustrojem społecznym z jednolitą ogólnonarodową własnością środków produkcji, zupełną równością socjalną wszystkich członków społeczeństwa; gdzie wraz ze wszechstronnym rozwojem ludzi wzrosną również siły wytwórcze na podstawie stale rozwijającej się nauki i techniki. W ustroju tym wszystkie źródła bogactwa społecznego popłyną szerokim strumieniem i urzeczywistni się wielka zasada: „od każdego według zdolności – każdemu według potrzeb”. Komunizm jest wysoce zorganizowanym społeczeństwem wolnych i świadomych pracowników, w którym ugruntowuje się samorząd społeczny, praca stanie się dla wszystkich pierwszą potrzebą i koniecznością życiową, a zdolności każdego będą wykorzystane z największym pożytkiem dla narodu. Adam Łopatka[16]
Komunizm jako ideologia [ edytuj | edytuj kod ]
Usytuowanie na scenie politycznej [ edytuj | edytuj kod ]
W tym schemacie, komunizm sytuuje się na skrajnej lewicy, będąc w opozycji do skrajnej prawicy (faszyzmu, neoliberalizmu, feudalizmu).

W różnych podziałach sceny politycznej komunizm traktowany jest zawsze jako stanowisko skrajne. W tradycyjnym liniowym podziale na lewicę i prawicę jest on sytuowany na skrajnej lewicy, traktuje się więc go jako nurt bardziej radykalny niż socjalizm. Tym samym jest biegunowy przeciwstawny doktrynom prawicowym, szczególnie skrajnej prawicy (faszyzmowi)[17].

Niektórzy badacze zwracają jednak uwagę, że podział ten jest zbyt uproszczony, a w praktyce skrajne stanowiska polityczne są do siebie podobne. W takim układzie, schemat sceny politycznej przyjmuje postać podkowy, a niektóre warianty komunizmu posiadają wiele cech wspólnych (np. antyindywidualizm, antyelitaryzm) z ideologiami skrajnie prawicowymi. Zarówno komunizm i faszyzm są wtedy przeciwstawiane liberalizmowi z jego indywidualizmem[18].

W dwuosiowym podziale sceny politycznej autorstwa Hansa Eysencka, stalinowska odmiana komunizmu usytuowana jest w lewym górnym rogu, co oznacza skrajną, autorytarną lewicę. Całkowicie przeciwstawne są jej nurty w prawym dolnym rogu (skrajna prawica i nastawienie na wolność), np. anarchokapitalizm (który sam nie jest uważany za formę anarchizmu[19]). Istnieje również nieautorytarna, liberalna odmiana komunizmu[20].

Różnorodność komunizmu [ edytuj | edytuj kod ]
Idee komunistyczne przyjmowane były przez wiele, bardzo różnorodnych doktryn. Poszczególne odmiany komunizmu można podzielić na dwie zasadnicze grupy: doktryny opierające się na marksizmie i te, wywodzące się z innych źródeł. Większość nurtów komunizmu ma charakter marksistowski.

Komunizm – marksizm – socjalizm [ edytuj | edytuj kod ]
Komunizm i marksizm bywają niekiedy używane zamiennie. Marksizm jest jednak szerszym systemem filozoficznym, wykraczającym poza filozofię polityczną. Komunizm jest ideologią polityczną, wywodzącą się z marksizmu. Istnieje spór co do tego, na ile poszczególne nurty komunizmu (a w szczególności oficjalne doktryny państw socjalistycznych) rzeczywiście opierają się na myśli Marksa. Poszczególne odłamy komunizmu uważały często, że to one są kontynuatorami myśli niemieckiego filozofa, a pozostałe nurty stanowią od niego odstępstwo.

Socjalizm jest często traktowany jako lewicowa ideologia[potrzebny przypis], która w porównaniu z komunizmem, ma mniej radykalny charakter. Np. nie akceptuje rewolucyjnych metod walki, preferując powolną ewolucję w stronę bardziej sprawiedliwego społeczeństwa. Czasami socjalizm traktowany jest jako synonim myśli lewicowej w ogóle i wtedy komunizm jest jedną z odmian socjalizmu[potrzebny przypis].

Nie-marksistowskie nurty komunizmu [ edytuj | edytuj kod ]
Komunizm jest starszy niż myśl Marksa i Engelsa, a więc wcześniejsze nurty komunizmu mają charakter niemarksistowski. Są to przede wszystkim różne odmiany komunizmu chrześcijańskiego. Niektóre z tych nurtów chrześcijańskich rozwinęły również własne doktryny polityczne, które często wymierzone były w istniejący porządek społeczny. Przykładem mogą być wydarzenia w Münsterze w 1534–1535 r., kiedy do władzy doszli radykalni anabaptyści (m.in. Jan Matthijs czy Jan z Lejdy), którzy założyli komunę monasterską. Wiele nurtów chrześcijańskich nie miało jednak rewolucyjnego charakteru (np. szejkersi).

W XVII–XIX w. rozwinęła się doktryna polityczna nazwana później komunizmem utopijnym. Jej przedstawicielami byli Jean Meslier, Morelly, Louis Auguste Blanqui, Wilhelm Weitling oraz Étienne Cabet. Nazwa komunizm utopijny została nadana im przez Marksa i Engelsa, którzy chcieli odróżnić doktrynę tych filozofów od swojego naukowego komunizmu.

Te przedmarksowskie odmiany komunizmu były traktowane przez późniejszych marksistów jako zapowiedź rozwiniętej myśli komunistycznej.

Już po powstaniu myśli marksistowskiej, w ramach ruchu robotniczego zarysował się ideologiczny konflikt między marksistami a anarchistami. Z tego konfliktu, narodziły się dwa zasadnicze nurty współczesnego komunizmu: marksistowski oraz anarchistyczny.

Anarchokomunizm dąży do jednoczesnej likwidacji państwa i kapitalizmu, jako połączonych ze sobą struktur opresyjnych. Jego głównymi przedstawicielami byli Piotr Kropotkin, Errico Malatesta i Aleksander Berkman. Rezultatem konfliktu między anarchistami a marksistami był rozłam w I Międzynarodówce, którą opuścili anarchiści i syndykaliści, a w konsekwencji Międzynarodówka została rozwiązana w 1876 roku.

Marksistowskie nurty komunizmu [ edytuj | edytuj kod ]
Bardzo często komunizm jest synonimem marksistowskich odmian komunizmu. W XX wieku komunizm marksistowski rozwinął się w wiele nurtów, w szczególności w konsekwencji dojścia komunistów do władzy.

Najbardziej wpływowa wersja komunizmu została sformułowana przez Włodzimierza Lenina i funkcjonowała pod nazwą marksizmu-leninizmu. Lenin wprowadził do marksizmu pojęcia imperializmu jako wyższej formy kapitalizmu jednocześnie w praktyce odchodząc od jego utopijnych założeń. Marksizm-leninizm stał się ideologiczną podstawą działalności partii bolszewickiej, a po rewolucji październikowej (1917 r.), także oficjalną ideologią państwa (od 1922 r. nazywającego się Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich). Leninizm był wprowadzany także w innych krajach, po zdobyciu tam władzy przez komunistów. Obowiązywał aż do rozpadu bloku wschodniego w latach 1989–1991 r.

Po śmierci Lenina ruch komunistyczny w ZSRR uległ rozłamowi; po dojściu do władzy Józefa Stalina wprowadzona została odmiana marksizmu zwana stalinizmem, zawierająca tezę o „zaostrzaniu się walki klas w miarę postępu rewolucji”, w praktyce przyzwalającą na nieograniczony terror. Przeciwko stalinizmowi występowała z jednej strony tzw. „Lewa Opozycja” Trockiego, z drugiej – „Prawa Opozycja” Bucharina. Maoizm, zmodyfikowany przez Mao Zedonga stalinizm, stał się oficjalną ideologią komunistycznych Chin, popularną również wśród zachodniej nowej lewicy.

W niektórych państwach socjalistycznych obowiązywały lokalne odmiany komunizmu, np. hodżyzm w Albanii czy titoizm w Jugosławii.

Istniały również inne nurty komunizmu, niebędące państwowymi ideologiami. Wywodzący się z myśli Róży Luksemburg luksemburgizm, krytykował autorytaryzm Lenina i niedemokratyczny charakter władzy bolszewików. Odrębny charakter miała także myśl Antonio Gramsciego. Zachodnie partie komunistyczne również rozwijały swoje wersje komunizmu, często krytyczne wobec Związku Radzieckiego (np. eurokomunizm).

Poglądy komunistyczne [ edytuj | edytuj kod ]
Komunizm opiera się na systemie poglądów głoszących program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość społeczną oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej kontroli gospodarki, własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. Były to przesłanki realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Według teorii komunistycznej, jedynym ze sposobów na zniesienie kapitalistycznej nierówności jest szeroko zakrojona rewolucja społeczna[21]. Rewolucja zazwyczaj kojarzona jest ze zbrojnym buntem społeczeństwa, a przede wszystkim proletariatu (klasy robotniczej) przeciw rządom burżuazji. Rewolucja jest wyjaśniana przez teoretyków na wiele różnych sposobów i zazwyczaj zależy od środowiska, z którego dana teoria komunizmu się wywodzi. Na przykład rewolucja chińska została zaangażowana przez konflikt wojskowy między wojskami chińskich czerwonych a chińskimi nacjonalistami. Rewolucja w Wietnamie charakteryzowała się wojną partyzancką między Wietkongiem wspieranym przez rządzoną przez komunistów północną część kraju a rządem południowego Wietnamu, popieranym z kolei przez różne państwa Zachodu. Rewolucja ta zakończyła się zwycięstwem komunistów w 1975 roku. W wyniku rewolucji kubańskiej, do władzy doszli przedstawiciele ruchu partyzanckiego skupieni wokół Fidela Castro i Che Guevary. Sam Fidel Castro nie wierzył, że w przypadku Kuby potrzebna jest partia awangardowa, co powodowane było wysoką niepopularnością Batisty. Niezależnie od specyficznej formy rewolucja komunistyczna dąży do zastąpienia „klasy wyzyskiwaczy” jako klasy rządzącej i utworzenia społeczeństwa bez podziałów klasowych, co w teorii miałoby być wstępem do końcowego etapu komunizmu[22].

Historia ruchu komunistycznego [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Historia ruchu komunistycznego.

Powstanie bolszewizmu [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Bolszewizm.

Pod koniec XIX wieku marksizm w carskiej Rosji przybrał odrębny charakter niż ten w pozostałej części Europy. Pierwszą główną postacią rosyjskiej myśli marksistowskiej był Gieorgij Plechanow, późniejszy krytyk Lenina i bolszewików oraz zwolennik demokratycznej formy socjalizmu. U podstaw prac Plechanowa leżało założenie, że Rosja, mniej zurbanizowana i uprzemysłowiona niż Europa Zachodnia, potrzebuje jeszcze wielu lat, aby przygotować się do rewolucji proletariackiej. Musi być też ona poprzedzona okresem demokracji. W 1898 r. powstała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (RSDPR). W 1903 r. rozpadła się na dwie frakcje: mienszewików o charakterze socjaldemokratycznym, oraz rewolucyjnie nastawionych bolszewików pod przywództwem Lenina. Bolszewicy uważali, że możliwe jest przeprowadzenie w Rosji rewolucji i „przeskoczenie” etapu gospodarki kapitalistycznej[23].

Rewolucja październikowa i powstanie ZSRR [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Rewolucja październikowa.

W 1917 roku w Rosji wybuchła rewolucja październikowa, w której przywództwo zdobyli bolszewicy. Tym samym Rosja stała się pierwszym krajem, w którym siła o orientacji marksistowsko-rewolucyjnej przejęła władzę[24]. Po 1917 roku zaczęto powszechnie odróżniać określenia „komunizm” i „socjalizm”. Frakcja bolszewicka stała się odrębną partią, która przyjęła w nazwie określenie „komunistyczna”. Początkowo była to Rosyjska Partia Komunistyczna (bolszewików) RPK(b)(od 1918 r.), następnie Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików) WKP(b) (od 1925 r.), a w końcu Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego KPZR (od 1952 roku). W 1917 powstał szereg republik uznających się za państwa socjalistyczne. Po połączeniu w 1922 roku powstał ZSRR.

Modele gospodarcze początków państwowości i walka o władzę [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Komunizm wojenny.

Pierwszym modelem gospodarczym wprowadzanym w życie przez bolszewików był komunizm wojenny, który zakładał upaństwowienie przemysłu, eliminację obiegu pieniądza oraz prywatnych firm. Komunizm wojenny miał być zaprowadzony tymczasowo[25]. Bolszewicy wzorowali komunizm wojenny polityce Niemiec z okresu I wojny światowej oraz koncepcjach teoretycznych francuskiego socjalisty, Louisa Blanca[26]. Koncepcję opracowała skrajna lewica partii, czyli grupa Nikołaja Bucharina. Przeciwko koncepcji wystąpili Lenin i Lew Trocki, którzy postulowali umiarkowane programy gospodarcze, np. Lenin twierdził, że w ZSRR zbudować należy kapitalizm państwowy (później przekształcić go w socjalizm)[27] przez co Lenin oskarżany był przez bolszewicką skrajną lewicę o zdradzenie rewolucji[28].

Komunizm wojenny załamał się po stratach wojennych. W 1921 roku zastąpiono go Nową Polityką Ekonomiczną, w której ponownie wprowadzono wolny handel i prywatną własność przedsiębiorstw. Polityka poskutkowała szybką odbudową państwa[29]. Model ten określany jest jako gospodarka mieszana[30]. W 1928 roku produkcja rolna i przemysłowa powróciła do poziomu sprzed wojny światowej[31].

Podczas choroby Lenina w partii komunistycznej nasiliła się walka o władzę. Ścierały się trzy linie programowe:

„prawicowa” Bucharina, opowiadająca się za stopniową budową socjalizmu w ZSRR w ramach NEP i utrzymaniem demokracji wewnątrzpartyjnej;

„centrowa” Stalina (wspieranego 1923-24 przez Zinowiewa i Kamieniewa), który lawirował pomiędzy frakcjami głosząc hasła „socjalizmu w jednym kraju” i forsownej industrializacji, ale konsekwentnie dążył do centralizacji władzy;

„lewicowa” Trockiego (wspartego 1926-27 przez Zinowiewa i Kamieniewa), dążąca do rewolucji światowej i przyśpieszenia budowy socjalizmu (kolektywizacja i industrializacja)[32]
Walkę ze Stalinem wewnątrz ruchu komunistycznego rozpoczął Lew Trocki będący jednym ze współtwórców ZSRR. Lew Trocki krytykował stalinowską politykę „budowy socjalizmu w jednym kraju” i cały system ZSRR, który według niego zahamował proces rewolucji[33]. Zwolennicy Trockiego z pozycji lewicowych krytykowali przejęcie przez aparat partyjny i Stalina władzy w WKP(b) i jej biurokratyzację. Frakcja Lwa Trockiego nazywana była „Lewicową Opozycją”[34]. W listopadzie 1927 roku, po manifestacjach opozycji w rocznicę rewolucji październikowej, KC WKP(b) wydalił z partii Trockiego i jego zwolenników, pozostali zostali wydaleni na XV zjeździe WKP(b) i zesłani. W 1929 roku Trocki został po pozbawieniu obywatelstwa sowieckiego deportowany za granicę ZSRR.

Po śmierci Lenina władzę wbrew jego woli[35] objął Stalin, który doprowadził w latach 1936–1939 do wielkiego terroru w Związku Radzieckim. Nastąpiło wtedy nasilenie represji ze strony aparatu biurokratycznego i policyjnego. Ofiarami represji padły miliony osób. Represje wymierzone były także w działaczy komunistycznych, co określane jest jako „wielka czystka”. Stracono wtedy większość wyższych kadr partii, ponieważ w dużej części były przeciwne rządom Stalina i nie podlegały dyscyplinie partyjnej[36]. W procesach moskiewskich zamordowanych zostało wielu starych bolszewików, którzy grali znaczącą rolę podczas rewolucji rosyjskich z 1917 roku i rządzie radzieckim w okresie kierownictwa Lenina. Straceni zostali między innymi Lew Kamieniew, Grigorij Zinowjew, Aleksiej Rykow i Nikołaj Bucharin. Wielu komunistów po torturach zostało zmuszonych do przyznania się do winy i straconych[37]. W polityce gospodarczej Stalin porzucił politykę NEP-u i rozpoczął politykę pełnego planowania gospodarki i kolektywizacji rolnictwa. Na skutek polityki industrializacji już w 1930 roku udało się mu zwiększyć kapitał towarowy i zdolności przemysłu ciężkiego[38]. W ramach uprzemysłowienia realizowanego w ramach państwowych planów pięcioletnich doprowadzono do rozwoju gospodarczego kraju. Motorem uprzemysłowienia był sterowany za pośrednictwem propagandy entuzjazm (wyścig pracy, ruch stachanowski)[39]. W wyniku tej polityki do 1942 roku, gospodarka rosła średnio w tempie 20% rocznie[39]. Wzrosła produkcja przemysłu ciężkiego i surowców, w wyniku czego na początku lat 40. gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna[40].

Komunizm poza ZSRR [ edytuj | edytuj kod ]
Partie komunistyczne na Zachodzie [ edytuj | edytuj kod ]
Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych

Osobny artykuł: Międzynarodówka Komunistyczna.

Z inicjatywy komunistów radzieckich założona została Międzynarodówka Komunistyczna skupiająca organizacje konkurencyjne wobec głównego nurtu socjalizmu europejskiego. Szeregi międzynarodówki zasiliły m.in. Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych[41] i Francuska Partia Komunistyczna. Partie komunistyczne w okresie międzywojennym cieszyły się na Zachodzie szerokim poparciem. Francuscy komuniści (nie licząc grup rozłamowych) uzyskiwali w wyborach poparcie rzędu 8[42]-15,26% poparcia[43]. Amerykańscy nie zdobyli szerszego poparcia wyborczego (co było spowodwane istnieniem w USA dwupartyjnego systemu) udało się im jednak skupić w podporządkowanych sobie związkach zawodowych 50 tysięcy pracowników[44]. Inaczej wyglądała sytuacja ruchu komunistycznego w Niemczech gdzie Komunistyczna Partia Niemiec w latach 30. toczyła regularne walki uliczne z nazistowskimi SS i SA. Władze hitlerowskie zdelegalizowały partie komunistyczne po tym jak spłonął budynek Reichstagu. O podpalenie fałszywie oskarżony został holenderski komunista Marinus van der Lubbe a jego proces stał się początkiem zorganizowanej akcji antykomunistycznej[45].

Eskalacja rewolucji na Daleki Wschód [ edytuj | edytuj kod ]
Na skutek rewolucji w Mongolii w 1921 roku, trzy lata później powstała Mongolska Republika Ludowa. Na czele sił rewolucyjnych stał Damdin Suche Bator[46]. W 1926 roku z kolei powołano Tuwińską Republikę Ludową, choć w praktyce rządy komunistyczne w Tuwie trwały już od 1920 roku. Kraj pozostawał niezależny w sprawach polityki wewnętrznej, natomiast na arenie międzynarodowej reprezentowany był przez Rosję Radziecką, a następnie Związek Radziecki. W okresie leninowskim władzę w kraju sprawował lama Donduk Kuular, który ustanowił buddyzm oficjalną religią państwową. Po objęciu władzy przez Józefa Stalina w Rosji władzę w kraju przejął Sołczak Toka który zradykalizował dotychczasowy kurs. W 1944 roku kraj został włączony do Związku Radzieckiego jako Tuwiński Obwód Autonomiczny[47].

Osobny artykuł: Chińska wojna domowa.

W latach dwudziestych rządzący na południu Chin Kuomintang pod przywództwem Sun Jat-sena, zaczął współpracować ze Związkiem Radzieckim. Do rozłamu doszło w 1926 roku, gdy z partii wydaleni zostali zwolennicy Międzynarodówki Komunistycznej, a Kuomintang zerwał współpracę z założoną w 1921 roku Komunistyczną Partią Chin. 12 kwietnia 1927 wojska Czanga Kaj-szeka rozpoczęły falę aresztowań komunistów w Nankinie. Popierany przez KPCh, lewicowy rząd w Wuhanie został rozwiązany. Z podporządkowanej Kuomintangowi Armii Narodowo-Rewolucyjnej wydalono doradców radzieckich i wszystkich komunistów. W odpowiedzi na represje komuniści wywołali kilka powstań antyrządowych. W listopadzie 1931 komuniści powołali Chińską Republikę Rad ze stolicą w Ruijin. W mieście odbył się zjazd delegatów regionalnych rad, w czasie którego powołano do życia nową, wzorowaną na radzieckiej, konstytucję[48]. W wyniku ofensywy rządowej w 1934 roku, Chińska Republika Rad została rozbita, a Chińska Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona przegrupowała się, przemieszczając się na tereny Chin północno-zachodnich. Przegrupowanie to nazwane zostało jako Długi Marsz, w którym wycofujące się wojska komunistyczne na skutek pościgu wojsk rządowych straciły ponad 50% stanu osobowego. W 1935 od władzy w partii komunistycznej odsunięto 28 bolszewików, a nowym przywódcą został Mao Zedong.

Osobny artykuł: Trockizm.

Po wydaleniu z ZSRR (1929) Trocki rozpoczął wydawanie pisma Biuletyn Opozycji, które do 1941 było miejscem prezentacji poglądów Trockiego i jego zwolenników. Trocki od początku bycia dysydentem podjął się próby utworzenia ruchu politycznego. Udało mu się pozyskać działaczy wywodzących się z różnych środowisk politycznych, część związana była niegdyś z Kominternem. Często usunięto ich z partii komunistycznej w czasie walk frakcyjnych. Wśród działaczy tych znaleźli się James Patrick Cannon, były członek Komunistycznej Partii USA; Maurice Spektor, były członek Komunistycznej Partii Kanady; Pierre Frank, były członek Komunistycznej Partii Francji i Boris Souvarine, jeden z jej współzałożycieli. Kolejną grupę zwolenników Trockiego stanowili radykałowie z łona partii socjaldemokratycznych, Daniel Guerin; reprezentant lewicowej frakcji w SFIO i Marceau Pivert. Ze środowiska anarchosyndykalistów do Trockiego zbliżyli się Alfred Rosmer i Pierre Monatte. Trocki poparty został także przez niektórych intelektualistów[49].

Osobny artykuł: IV Międzynarodówka.

W 1938 r. z inicjatywy Lwa Trockiego jego zwolennicy założyli IV Międzynarodówkę, której celem była walka z kapitalizmem, jak i ze stalinizmem i faszyzmem. Wśród komunistów trockizm stał się główną alternatywą ideową wobec stalinizmu[50]. Pod względem ideowym część działaczy trockizmu kierowała się poglądami lewicowo-radykalnymi, które nie zmieściły się w obrębie kominternowskiego ruchu komunistycznego, przy czym ważna była tu postawa antyradziecka. Część działaczy wysuwała antyradzieckość i sprzeciw wobec Kominternu na plan pierwszy. Celem IV Międzynarodówki była rewolucja socjalistyczna związana przy tym z walką z partiami Kominternu i ZSRR[51]. Frakcja Lwa Trockiego nazywana była „Lewicową Opozycją”[34].

II wojna światowa – ruch oporu [ edytuj | edytuj kod ]
Komuniści byli jednym z głównych nurtów ruchu antyhitlerowskiego Europy. Francuska Partia Komunistyczna początkowo prezentowała postawy antywojenne. Od 1940 działacze ugrupowania brali jednak udział w oporze przeciw represjom nazistowskim[52], a po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku, komunistyczny ruch oporu został zasilony przez wielu nowych ochotników. Z inicjatywy komunistów powstał również podziemny ruch oporu Francs-Tireurs et Partisans (Wolni strzelcy i partyzanci; FTP), do którego przyjmowano jednak także przedstawicieli innych opcji politycznych. Jego członkowie zaangażowani byli zarówno w akcje sabotażowe, jak i walki partyzanckie. Liczbę żołnierzy FTP w 1944 szacuje się na 100 tysięcy. W czasie wojny do PCF dołączyło wielu znanych artystów i intelektualistów, w tym malarz Pablo Picasso i filozof Jean-Paul Sartre[53]. Na terenie Jugosławii działała Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii (NOVJ), na czele której stał Josip Broz Tito. NOVJ była największą armią partyzancką walczącą z włoskimi i niemieckimi okupantami na Bałkanach. Oprócz walk z okupantami, NOVJ zwalczała faszystowski ruch chorwackich Ustaszy i nacjonalistycznych, serbskich Czetników. Grecki ruch oporu zdominowany był przez ELAS (Greckie Ludowe Wyzwoleńcze Wojsko). Formacja ta powiązana była z Narodowym Frontem Wyzwoleńczym (EAM) zawiązanym przez Komunistyczną Partię Grecji (KKE) i inne ugrupowania republikańskie w 1941 roku. Do lata 1943, ELAS opanowała większą część terenów górskich, tworząc na ich obszarze partyzanckie, ludowe państwo EAM/ELAS[54].

Zimna wojna [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Zimna wojna.

Po wojnie komuniści przejęli władzę w wielu państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Związek Radziecki wraz z uzależnionymi od niego państwami zaczęto określać jako blok wschodni. Wraz z tym ukształtował się podział świata na dwa rywalizujące obozy, skupione wokół Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Konflikt zwany zimną wojną przebiegał na wielu płaszczyznach, od wyścigu zbrojeń po eksplorację kosmosu. Rządy na wzór radziecki zostały wprowadzone w Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polsce, na Węgrzech i w Rumunii. Komunistyczny rząd powstał również w Jugosławii, lecz niezależna polityka prowadzona przez marszałka Tito doprowadziła do wydalenia Jugosławii z bloku wschodniego. Niezależny rząd komunistyczny powstał też w Albanii. W 1949 roku Komunistyczna Partia Chin, kierowana przez Mao Zedonga, utworzyła Republikę Ludową, która zerwała z ZSRR i blokiem wschodnim w czasie rozłamu chińsko-radzieckiego. Rządy komunistyczne objęły też władzę w licznych krajach rozwijających się, np. na Kubie (1959), w Korei Północnej (1945), Wietnamie (1954), Laosie (1975) i Kambodży (1975). W wielu innych krajach komuniści byli znaczącą siłą polityczną, starającą się zdobyć władzę.

Komunizm we współczesnym świecie [ edytuj | edytuj kod ]
Kraje, w których obecnie w sposób jednopartyjny władzę sprawują partie komunistyczne

Kraje, które współcześnie określają się jako państwa socjalistyczne to: Kuba, Chińska Republika Ludowa, Laos, Korea Północna i Wietnam. W wielu innych krajach istnieją partie komunistyczne. W Chinach po śmierci Mao Zedonga zaczęły być wprowadzane kapitalistyczne reformy przy zachowaniu ideologii i monopolu władzy partii komunistycznej. Chińskie reformy gospodarcze rozpoczęły się w 1978 roku pod przywództwem Deng Xiaopinga. Reformy wolnorynkowe przy zachowaniu władzy partii komunistycznej wprowadzane są również w dzisiejszym Wietnamie i Laosie.

W Parlamencie Europejskim frakcja komunistyczna jest od 1979 roku[55].

Komuniści mają swoją reprezentację parlamentarną w krajach byłego ZSRR: Rosji, Białorusi, Łotwie, Mołdawii, Kirgistanie, Azerbejdżanie, Tadżykistanie. Nie odgrywają natomiast większej roli na Litwie, Ukrainie, w Estonii, Turkmenistanie, Kazachstanie i Uzbekistanie.

W krajach europejskich, partie komunistyczne są obecne w parlamentach Hiszpanii, Grecji, Cypru, Irlandii, Francji, Portugalii, Czech i Bułgarii. Prezydent Cypru Dimitris Christofias jest członkiem komunistycznej Postępowej Partii Ludzi Pracy. Poza Europą partie komunistyczne odgrywają ważną rolę w Algierii, Syrii, Brazylii, Japonii, Nepalu, Indiach oraz w wielu krajach trzeciego świata. W Republice Południowej Afryki, Partia Komunistyczna jest partnerem koalicyjnym Afrykańskiego Kongresu Narodowego. W Indiach, komuniści rządzą na terenie trzech stanów, o łącznej populacji ponad 115 milionów ludzi. W Nepalu, komuniści posiadają większość w parlamencie[56]. Komunistyczna Partia Brazylii jest częścią koalicji parlamentarnej pod przewodnictwem Partii Pracujących.

Plac Niebiańskiego Spokoju w centrum Pekinu , Chińska Republika Ludowa

We współczesnych partiach komunistycznych występuje podział na eurokomunistyczne (np. hiszpańska Zjednoczona Lewica) i marksistowsko-leninowskie. Z partii marksistowsko-leninowskich największe poparcie w Europie ma rosyjska Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej, która jest postrzegana jako główna siła opozycyjna wobec Jednej Rosji[57]. Nieliczne partie mają charakter trockistowski (np. algierska Partia Robotników). Obecnie istniejące partie komunistyczne na ogół odrzucają stalinowski system sprawowania władzy. Jednocześnie chwalą niektóre z praktyk realnego socjalizmu – powszechność zatrudnienia, wysokie świadczenia socjalne dla obywateli, brak rażących nierówności społecznych.

Komunizm jako ustrój państwa [ edytuj | edytuj kod ]
Kwestie pojęciowe [ edytuj | edytuj kod ]
Komunizm jest też potoczną nazwą systemu polityczno-gospodarczego, zaprowadzonego w państwach, w których władzę objęli komuniści. Państwa takie były określane w krajach Pierwszego Świata państwami komunistycznymi i były przeciwstawiane demokracjom liberalnym z gospodarką rynkową.

Sami komuniści, nazywali najczęściej państwa w których rządzili państwami socjalistycznymi. Wskazywali, że komunizm, jako ustrój bezklasowy, jest celem, do którego należy dążyć, a nie aktualnym ustrojem. Zgodnie z doktryną marksistowską, wraz z osiągnięciem komunizmu państwo miało obumrzeć. W późniejszym okresie, działacze komunistyczni przeinterpretowali jednak wskazania Marksa, wskazując, że w komunizmie państwo zmieni jedynie swój charakter. Będzie cechowało się znacznie wyższą formą organizacji i nie będzie wyalienowane ze społeczeństwa[58].

W początkowym okresie komuniści wskazywali, że formą rządów w krajach socjalistycznych jest dyktatura proletariatu. Od lat 70. XX wieku ustrój ten nazywali realnym socjalizmem.

Oficjalną nazwą państw socjalistycznych były najczęściej: republika socjalistyczna oraz republika czy demokracja ludowa.

Charakterystyka państw rządzonych przez komunistów [ edytuj | edytuj kod ]
Mapa przedstawiająca państwa monopartyjne i z partią hegemoniczną, rządzone przez partie marksistowsko-leninowskie w latach 1979–1983

Państwa rządzone przez komunistów nie miały jednolitej formy. W państwach takich najczęściej władzę sprawowała partia komunistyczna. Obowiązywał system jednopartyjny (jak w ZSRR), lub system partii hegemonicznej (jak w PRL). Struktury dominującej partii były ściśle stopione ze strukturami państwa[59]. Gospodarka miała charakter centralnie sterowany. Przedsiębiorstwa prywatne były likwidowane, a ich mienie nacjonalizowano. Partia komunistyczna dokonywała przymusowej kolektywizacji wsi, w pełni przeprowadzonej w ZSRR w latach 1929–1934 i w ChRL (system komun ludowych). Wprowadzano przymus pracy[60]. Oficjalną ideologią w państwach rządzonych przez komunistów była jedna z wersji ideologii komunistycznej (marksizm-leninizm, stalinizm, maoizm). Opozycja była zwalczana. Ograniczano wolność słowa za pomocą kontroli mediów i cenzury. Prowadzono również oficjalną politykę laicyzacji (ateizm państwowy). Obywatelom ograniczano możliwość swobodnego wyjazdu za granicę, w części państw komunistycznych (ZSRR, Chiny, Korea Północna) swobodnego poruszania się po kraju i zmiany miejsca zamieszkania.

Masowe zbrodnie komunistyczne [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Masowe zbrodnie reżimów komunistycznych.

Pierwszymi państwami rządzonymi przez komunistów, gdzie po zdobyciu władzy dokonali oni masowych zbrodni były: Rosja Sowiecka (pierwsze państwo na świecie, gdzie 7 listopada 1917 roku bolszewicy zdobyli władzę) i efemeryczna Węgierska Republika Rad pod rządami Beli Kuna w 1919. Kolejne nasilenie represji nastąpiło w latach 30. XX wieku w Związku Sowieckim pod rządami Józefa Stalina; kolektywizacja i tzw. „rozkułaczanie” doprowadziły m.in. do ludobójczego wielkiego głodu na Ukrainie oraz wysiedlenia polskiej ludności z Żytomierszczyzny. Ponad milion ludzi (w tym działaczy komunistycznych i wysokich funkcjonariuszy państwa sowieckiego) wymordowano w ZSRR w wyniku tzw. wielkiej czystki (Wielkiego Terroru) w latach 1936–1939, a kilka milionów zesłano do łagrów, w których przeważająca część zmarła. W tym samym okresie do masowych mordów doszło również w rządzonych przez komunistów i kontrolowanych przez Moskwę Mongolskiej Republice Ludowej i Tuwińskiej Republice Ludowej (Tannu-Tuwie) (tzw. czerwony terror).

Pomnik ofiar represji stalinowskich z lat 1937–1938, Rosja

Po agresji ZSRR na Polskę (1939) i kraje bałtyckie (1940) NKWD dokonało masowych morderstw (zbrodnia katyńska) i deportacji na Syberię i do Kazachstanu obywateli okupowanych przez Armie Czerwoną Polski, Litwy, Łotwy i Estonii. Po agresji III Rzeszy na ZSRR w czerwcu 1941 NKWD zdążyło przeprowadzić zbiorowe morderstwa więźniów na terenie okupowanej wschodniej Polski oraz krajów bałtyckich, a także w więzieniach i łagrach Rosji.

Państwa Europy Środkowo-Wschodniej znalazły się w bloku wschodnim w wyniku okupacji przez Armię Czerwoną pod koniec II wojny światowej i ustaleń Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR podjętych na konferencji w Teheranie (1943) i Jałcie (1945). Ustrój tych państw wzorowany był na ustroju ZSRR, a one same pozostawały zależne od ZSRR. Ustrój państwowy miał charakter represyjny, skala i charakter tych represji był jednak różny w zależności od kraju i okresu. Najbardziej represyjne były kraje o charakterze totalitarnym: ZSRR i państw bloku wschodniego w okresie stalinizmu (1929-1953/56), Chińska Republika Ludowa w okresie rewolucji kulturalnej czy Kambodża w okresie władzy Czerwonych Khmerów. W okresach tych dochodziło do masowych zbrodni na przeciwnikach politycznych, klasach społecznych (np. inteligencji czy kułakach) czy grupach etnicznych[61]. Obok zwykłych służb policyjnych, działały różne siły policyjne i służby specjalne, zajmujące się inwigilacją i zwalczaniem przeciwników ustroju i grup represjonowanych[62].

Według Stéphane’a Courtois reżimy odwołujące się do ideologii komunizmu (marksizm-leninizm) przyniosły śmierć około 100 milionów ludzi[63]. Dane te są jednak krytykowane. Gilles Perrault zarzucał Courtois o posługiwanie się zmanipulowanymi i błędnymi danymi[64] a dwaj ze współautorów Czarnej księgi komunizmu (Nicolas Werth i Jean-Louis Panné) publicznie odcięli się od oszacowanej przez Courtois liczby ofiar terroru komunistycznego. Według nich Courtois miał obsesję na punkcie dojścia do pułapu 100 milionów ofiar a oni sami oszacowali liczbę ofiar pomiędzy 65 a 93 milionów[9]. John Archibald Getty uważa, że liczba ofiar wyliczona przez Courtoisa nie wynikała przede wszystkim z użycia przemocy przez rządy komunistyczne, lecz z ich głupoty i niekompetencji które doprowadziły do klęsk głodu[65].

Totalitarny charakter krajów socjalistycznych oparty był na kulcie jednostki (Stalina, Mao czy Hodży). Po śmierci takiej jednostki, ustrój zwykle przekształcał się w pewną formę autorytaryzmu. Zachowywała ona przywództwo partii komunistycznej i ogólny kierunek rozwoju państwa. Państwo pozostawało represyjne, jednak na znacznie mniejszą skalę.

W opinii Andrzeja Nowaka popełnione w XX wieku w imię budowy komunizmu masowe zbrodnie pociągnęły za sobą największą liczbę ofiar wśród wszystkich systemów i ideologii w historii ludzkości i nie zostały osądzone[66].

Krytyka komunizmu [ edytuj | edytuj kod ]
Krytyka marksistowska [ edytuj | edytuj kod ]
Ustrój i polityka państw socjalistycznych były przedmiotem krytyki także ze strony samych komunistów. Wynikało to z podziałów w samym ruchu komunistycznym, oraz z różnic między oficjalnie głoszoną ideologią a rzeczywistą praktyką ustrojową.

Marksistowscy krytycy Związku Radzieckiego, przede wszystkim Trocki, określali system radziecki jako „zdegenerowane” lub „zdeformowane państwo robotnicze”, twierdząc, że system państw bloku wschodniego był daleki od komunistycznego ideału Marksa. Trocki twierdził, że klasa robotnicza została przez władze radzieckie wywłaszczona. Rządząca warstwa ZSRR według marksistów była kastą zorganizowaną w sposób biurokratyczny. Anarchiści twierdzą, że Związek Radziecki stał się zdominowany przez potężne elity, które działały podobnie jak w systemie kapitalistycznym.

Marksistowskie teorie, dlaczego komunizm w Europie Środkowej i Wschodniej nie został osiągnięty, wskazują na takie elementy, jak presja zewnętrznych państw kapitalistycznych, względne zacofanie społeczeństw, pojawienie się warstwy biurokratycznej.

Penalizacja działalności, propagandy i symboliki komunistycznej w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]
Propagowanie totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu jest zakazane w Polsce z mocy prawa i podlega odpowiedzialności karnej. Regulują to:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ( ):

Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny ( , z późn. zm.):

Art. 256. § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1.

Do lipca 2011 roku § 2. art. 256 kodeksu karnego, penalizujący obrót przedmiotami zawierającymi treści propagujące totalitaryzm, kończył się sformułowaniem „albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej”. Fragment ten został wykreślony wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lipca 2011 roku. Trybunał uznał[67][68], że przepis nie spełnia kryteriów określoności i w konsekwencji „orzeczenie o niekonstytucyjności art. 256 § 2 in fine k.k. oznacza, że ograniczone zastosowanie znajdzie art. 256 § 4 k.k. Na jego podstawie sąd będzie mógł orzec przepadek przedmiotów zawierających treść określoną w art. 256 § 1 k.k. Nie będzie to natomiast możliwe w odniesieniu do przedmiotów będących nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej”[69].

Zobacz też [ edytuj | edytuj kod ]

Polska Rzeczpospolita Ludowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „PRL”. Zobacz też: inne znaczenia

Zmiany granic i linia Curzona

Ulotka antykomunistyczna z okresu II wojny światowej

Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) – oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989. W latach 1944–1952 funkcjonowało jako Rzeczpospolita Polska. W okresie 1944–1989, propagandowo, potocznie i niekiedy w oficjalnych aktach władz[9] nazywane było Polską Ludową. Według opracowania Sławomira Weremiuka w tym okresie Polska była państwem niesuwerennym, pozostającym pod polityczną dominacją ZSRR[10]. Rządy sprawowała komunistyczna Polska Partia Robotnicza, a następnie Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, jako partia hegemoniczna, przy formalnym istnieniu ugrupowań satelickich, tzw. „stronnictw sojuszniczych” (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne).

Zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej legitymizacja władzy w Polsce miała się dokonać na drodze demokratycznych wyborów w jak najkrótszym terminie[11]. Do tego czasu rządzić miał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powołany w trakcie konferencji moskiewskiej w czerwcu 1945, pod nadzorem trzech mocarstw koalicji antyhitlerowskiej i uznany przez nie za legalny rząd polski, przy jednoczesnym wycofaniu przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone uznania rządu RP na uchodźstwie. Na konferencji poczdamskiej Bolesław Bierut zobowiązał się na piśmie do przeprowadzenia wolnych i nieskrępowanych wyborów na początku 1946 roku, co było warunkiem poparcia Wielkiej Brytanii dla polskich roszczeń terytorialnych wobec Niemiec[12]. Wybory zostały przeprowadzone w rok później – 19 stycznia 1947 – i sfałszowane przez aparat policyjny (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego podporządkowane PPR), przy bezpośrednim udziale funkcjonariuszy NKWD, metodami sprawdzonymi we wcześniejszym referendum ludowym (1946)[13][14].

Uzyskane w ten sposób zwycięstwo wyborcze tak zwanego Bloku Demokratycznego (złożonego z PPR, koncesjonowanego PPS i satelickich wobec PPR ugrupowań) nad opozycyjnym Polskim Stronnictwem Ludowym było, w świetle prawa międzynarodowego, formalną legitymizacją władzy Polskiej Partii Robotniczej, i jej spadkobierców, w Polsce. Wyniki sfałszowanych wyborów nie zostały bowiem zakwestionowane przez Wielką Brytanię i USA, gwarantów porozumienia jałtańskiego. Były premier RP, wicepremier TRJN i prezes PSL, Stanisław Mikołajczyk, został (wobec groźby aresztowania) zmuszony do ucieczki za granicę[15].

Koncepcja utworzenia na terenie Polski państwa komunistycznego pojawiła się po raz pierwszy w środowisku polskich oraz rosyjskich komunistów w nawiązaniu do idei światowej rewolucji komunistycznej. W wyniku przewrotu bolszewickiego (rewolucji październikowej) w 1917 roku komuniści przejęli władzę w Republice Rosyjskiej. Utworzona przez nich Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka jako cel ideowy deklarowała wprowadzanie komunistycznego ustroju w krajach sąsiadujących metodami rewolucyjnymi, a więc zbrojnie. 16 grudnia 1918 na zjeździe połączeniowym SDKPiL i PPS-Lewicy została powołana Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (od 1925 Komunistyczna Partia Polski). KPRP od 1919 była organizacją nielegalną.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej na zajętych przez Armię Czerwoną terytoriach Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy komuniści tworzyli efemeryczne komunistyczne państwa marionetkowe takie jak w 1920 Galicyjska Socjalistyczna Republika Rad[16], czy w 1919 Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad (Litbieł) i Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, jako instrument obalenia powstałych w 1918 po rozpadzie Imperium Rosyjskiego niepodległych demokratycznych państw narodowych – Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Litewskiej i Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Współpraca komunistów polskich z Rosją Sowiecką w czasie inwazji na Polskę obejmowała, oprócz walki w szeregach Armii Czerwonej przeciwko Wojsku Polskiemu, również powołanie Polrewkomu – marionetkowego rządu planowanej Polskiej Republiki Rad. Odezwę o przejęciu władzy w Polsce ogłoszono 30 lipca w Wilnie i ponownie w Białymstoku, pierwszym większym mieście za tzw. Linią Curzona, zajętym 28 lipca 1920 przez Armię Czerwoną. Krótkotrwałą stałą siedzibą TKRP był Pałac Branickich w Białymstoku[17]. Polrewkom w Manifeście do polskiego ludu roboczego miast i wsi (autorstwa Feliksa Dzierżyńskiego) ogłoszonym 30 lipca 1920 roku w Wilnie[18] jako główny cel zapowiadał utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad[19]. Działający w sierpniu 1920 Polrewkom, którego kierownictwo (Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kon) posuwało się specjalnym pociągiem w ślad za nacierającą na Warszawę Armią Czerwoną, stanowił prototyp utworzonego w 1944 Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego[20].

W wyniku klęski w Bitwie Warszawskiej ofensywa bolszewików załamała się i zostali oni zmuszeni do uznania niepodległości Polski podpisując początkowo 12 października 1920 w Rydze zawieszenie broni, a 18 marca 1921 traktat pokojowy, który wytyczył granicę polsko-radziecką. Sytuacja ta utrzymała się do agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę, po której 28 września 1939 III Rzesza oraz ZSRR podzieliły między siebie terytorium Polski według ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow. Ostatecznie po zakończeniu II wojny światowej, wskutek zajęcia terytorium Europy Środkowo-Wschodniej po Łabę przez Armię Czerwoną, tereny państwa polskiego znalazły się całkowicie w sferze wpływów Rosji sowieckiej, w konsekwencji koncepcja komunistycznej Polski mogła zostać zrealizowana.

Przez cały okres istnienia II Rzeczypospolitej KPP, jako partia zmierzająca przemocą do zmiany ustroju Polski, a także podporządkowana zagranicznemu ośrodkowi decyzyjnemu (Międzynarodówka Komunistyczna (Komintern)) i finansowana z zagranicy, była partią nielegalną. KPP wzywała do rewizji granic Polski na rzecz Niemiec (przekazania Niemcom Górnego Śląska i Pomorza, a ZSRR etnicznie mieszanych terenów na wschód od tzw. Linii Curzona)[21][22]. KPP działała poprzez kontrolowane lub infiltrowane przez siebie organizacje legalne (partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe), wydawała w ten sposób prasę oficjalną i wprowadzała posłów do Sejmu RP (Tomasz Dąbal, Stanisław Łańcucki, Jerzy Czeszejko-Sochacki, Sylwester Wojewódzki, Tadeusz Żarski). Jednocześnie komuniści działali w Polsce, dokonując zabójstw (Hibner, Kniewski i Rutkowski – 1925) i prowadząc systematyczną działalność wywiadowczą na rzecz ZSRR (Wydział Wojskowy KC KPP). Z kolei w ZSRR na terenach BSRR i USRR utworzono w latach 20. polskie okręgi autonomiczne: tzw. Dzierżyńszczyznę i Marchlewszczyznę, zlikwidowane w latach 30. w ramach tzw. operacji polskiej NKWD, będącej istotną częścią tzw. wielkiej czystki. W sierpniu 1938 Stalin zlikwidował KPP, nakazując uprzednio od lutego 1937 wymordowanie większości jej przywódców, oskarżając ich o współpracę z Policją Państwową i Oddziałem II Sztabu Głównego WP.

Po rozwiązaniu KPP, zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow, agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939, wojskowej okupacji terytorium Rzeczypospolitej przez Wehrmacht i Armię Czerwoną, a następnie formalnym traktacie rozbiorowym (pakcie o granicach i przyjaźni), zawartym pomiędzy III Rzeszą a ZSRR 28 września 1939 i aneksji wschodnich terytoriów RP przez ZSRR w październiku 1939, idea komunistycznej Polski powróciła w planach politycznych Stalina w roku 1940. Pewną liczbę oficerów Wojska Polskiego, np. Zygmunta Berlinga, wyselekcjonowanych przez INO NKWD w obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku nie wymordowano wiosną 1940 w trakcie zbrodni katyńskiej, lecz byli przetrzymywani przez NKWD we względnie dobrych warunkach do wykorzystania na wypadek konfliktu z III Rzeszą. W ZSRR wydawano gazety i pisma polskojęzyczne („Czerwony Sztandar”, „Nowe Widnokręgi”), demonstracyjnie obchodzono w dniach 25–26 listopada 1940, tzw. dni mickiewiczowskie[23].

Po agresji III Rzeszy, ZSRR pod naciskiem brytyjskim był zmuszony przywrócić stosunki dyplomatyczne z Rządem RP, zerwane jednostronnie w dniu agresji na Polskę 17 września 1939, zgodzić się na uwolnienie aresztowanych i deportowanych przez NKWD obywateli Rzeczypospolitej i na tworzenie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR podporządkowanych rządowi Rzeczypospolitej, pod dowództwem byłego więźnia Łubianki gen. Władysława Andersa. Ustępstwa Stalina były wywołane przez katastrofalną sytuację militarną ZSRR w 1941 r. i potrzebę materialnej pomocy Wielkiej Brytanii i USA. Po klęsce Wehrmachtu pod Moskwą z zawartych uzgodnień strona radziecka zaczęła się stopniowo wycofywać. Latem 1942 doszło do ewakuacji do Iranu wojsk Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (tzw. Armii Andersa). Berling z grupą kilkunastu oficerów Wojska Polskiego (żołnierze Armii Andersa) pozostali w ZSRR pomimo rozkazu wyjazdu i zostali później przez sąd wojenny II Korpusu Polskiego skazani zaocznie jako dezerterzy.

Innym krokiem, dokonanym przez Stalina po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, było reaktywowanie na terytorium okupowanej przez III Rzeszę Polski partii komunistycznej, zlikwidowanej formalnie przez Komintern 16 sierpnia 1938. 5 stycznia 1942 roku w Warszawie, z inicjatywy Kominternu, przez przybyłych z ZSRR polskich komunistów z tzw. Grupy Inicjatywnej (zrzuconych przez lotnictwo sowieckie na spadochronach 28 grudnia 1941 w okolicach Wiązowny[24]), poprzez połączenie organizacji Związek Walki Wyzwoleńczej (utworzonej we wrześniu 1941) z kilkoma istniejącymi konspiracyjnymi grupami komunistycznymi, została utworzona Polska Partia Robotnicza (PPR).

Autorem nazwy partii był Józef Stalin, który 27 sierpnia 1941 przekazał sekretarzowi generalnemu Kominternu Georgi Dimitrowowi wskazówki by nie posługiwać się nazwą „partia komunistyczna”, gdyż mogłaby odstraszać przyszłych członków[25][26]. Dimitrow 29 sierpnia 1941 przekazał dyspozycje Stalina grupie polskich komunistów (nazwa partii pozbawiona wyrazu „komunistyczna” wzbudziła szereg wątpliwości wśród polskich komunistów w ZSRR)[27]. Szkoleniem aktywistów PPR tworzących Grupę Inicjatywną m.in. w specjalnym ośrodku w miejscowości Puszkino pod Moskwą, zajmował się Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD)[28]. Działalność PPR podlegała kierowniczym czynnikom w Moskwie, ze względów taktycznych formalnie nie była związana z Kominternem w okresie jej istnienia[29][30].

Ujawnienie w kwietniu 1943 roku zbrodni katyńskiej i zwrócenie się przez Rząd RP na uchodźstwie do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa w tej sprawie dało Stalinowi pretekst do zerwania 27 kwietnia stosunków dyplomatycznych z Rządem RP w Londynie, następnie utworzenia podporządkowanego sobie Związku Patriotów Polskich i rozpoczęcia tworzenia 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki z Polaków, którzy nie zdążyli przybyć do Armii Andersa z miejsc zesłania i łagrów, z kadrą złożoną przeważnie z oddelegowanych oficerów Armii Czerwonej i oficerami politycznymi ze środowiska komunistów polskich. Wraz z oddziałami polskimi tworzono Informację Wojskową, stanowiącą faktycznie filię sowieckiego kontrwywiadu Smiersz w Wojsku Polskim[31]. Jednocześnie przygotowywano kadry dla komunizacji Polski w szkole NKWD w Kujbyszewie.

Od tzw. konferencji moskiewskiej (18 października – 3 listopada 1943 roku) było jasne, że mocarstwa anglosaskie uznały, że wszystkie kraje wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej lub zajęte przez Armię Czerwoną pozostaną w radzieckiej strefie wpływów (w zamian Moskwa gwarantowała to samo mocarstwom anglosaskim w Europie Zachodniej i południowej)[32].

Na jesieni 1943, w okresie braku kontaktu radiowego z Moskwą (do stycznia 1944 r.) PPR sformułowała koncepcję powołania własnego ośrodka władzy w okupowanym kraju i budowę fasadowych struktur jako alternatywy Polskiego Państwa Podziemnego. W okupowanym kraju w noc sylwestrową 1943/44 PPR powołała całkowicie sobie podporządkowaną Krajową Radę Narodową (KRN), jako samozwańczy polski parlament[33][34][35][36][37]. KRN powołała jako własne siły zbrojne Armię Ludową, przekształconą z organizacji wojskowej PPR – Gwardii Ludowej.

4 stycznia 1944 roku wojska 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej przekroczyły przedwojenną granicę ZSRR z Polską[38] w rejonie Rokitna.

Na przełomie stycznia i lutego 1944, w ramach przygotowań do przejęcia przez komunistów władzy w Polsce Stalin, formalnie w trybie decyzji Sekretariatu Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP(b)), powołał Centralne Biuro Komunistów Polski przy KC WKP(b)[39]. Organizatorzy CBKP przyznali sobie sami funkcję nadrzędną nad PPR. CBKP było strukturą tajną, a jego skład personalny był utajniony nawet wobec poinformowanych o samym fakcie jego istnienia. O jego istnieniu władze PPR dowiedziały się w początkach sierpnia 1944 w Lublinie, zaś sekretarz generalny PPR Władysław Gomułka 18 lipca 1944 w Warszawie, z pierwszej depeszy otrzymanej przez PPR od CBKP poprzedniego dnia[40]. W skład CBKP wchodzili: Aleksander Zawadzki jako przewodniczący, Stanisław Radkiewicz – sekretarz, członkowie: Karol Świerczewski, Jakub Berman, Wanda Wasilewska, pełnomocnicy: Hilary Minc i Stefan Wierbłowski. Pracami Biura faktycznie kierował Berman. W sierpniu 1944 członkowie Biura stworzyli większość w utworzonym wówczas, również tajnym, Biurze Politycznym PPR. Do BP PPR weszli wówczas: Władysław Gomułka, Bolesław Bierut, Jakub Berman, Hilary Minc i Aleksander Zawadzki (trzej ostatni ze składu CBKP)[41]. Bolesław Bierut, wchodząc do tajnego Politbiura PPR, na polecenie Józefa Stalina występował do roku 1948 publicznie (jako przewodniczący, następnie prezydent KRN i prezydent RP) jako osoba bezpartyjna[42].

Osobny artykuł: Centralne Biuro Komunistów Polski.

W konsekwencji rozpoczętej 22 czerwca 1944 roku ofensywy białoruskiej (operacja Bagration) Armia Czerwona wyparła Wehrmacht z terenów Białorusi i wschodnich terenów II Rzeczypospolitej i przewidywane było jej wkroczenie na terytorium Polski na zachód od tzw. Linii Curzona, uznanej przez Wielką Brytanię, USA i ZSRR w tajnym porozumieniu na konferencji w Teheranie (28.XI – 1.XII.1943) za powojenną granicę polsko-sowiecką.

Stalin działał wielowariantowo – wybór wariantu najkorzystniejszego dla ZSRR zależał od aktualnego układu sił, natomiast zmierzał w każdym wariancie do utworzenia rządu polskiego – uzależnionego od ZSRR[43].

Rzeczpospolita Polska (1944–1952) [ edytuj | edytuj kod ]
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego [ edytuj | edytuj kod ]
22 lipca 1944 wieczorem na falach Radia Moskwa ogłoszono o powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. PKWN, zwany na zachodzie[44] Komitetem Lubelskim, powołany został formalnie przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak został utworzony dwa dni wcześniej w Moskwie[45], gdzie przy ulicy Puszecznej odbyło się jego pierwsze posiedzenie[46]. Stalinowi chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej spod okupacji niemieckiej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim a tzw. linią Curzona[47]. Na siedzibę PKWN Józef Stalin wybrał Lublin[48], nazwę zaproponował Mołotow[49].

W maju 1944 r. dowódca AK melduje do Londynu, że „izolowanie” PPR od społeczeństwa i innych grup politycznych nie powiodło się[50]. Rozszerzająca się działalność PPR i możliwość zwiększenia ich wpływów niepokoiły Polskie Państwo Podziemne. „Radykalizm mas oraz nacisk Sowietów zwiększa atrakcyjność lewicowych grup poza RJN.” stwierdzał raport KG AK[51].

6 sierpnia 1944 odbyły się w Moskwie rozmowy między premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem a przedstawicielami PKWN (m.in. Bierut, Osóbka-Morawski, Żymierski), które zakończyły się fiaskiem[52]. Przedstawiciele PKWN zaproponowali Mikołajczykowi stanowisko premiera w przyszłym rządzie jedności narodowej za cenę odrzucenia konstytucji kwietniowej i oferowali przedstawicielom rządu na uchodźstwie 4 teki w nowym gabinecie[53].

Przeprowadzana przez PKWN na terenach pod jego administracją reforma rolna zaczęła przynosić polityczne rezultaty korzystne dla PPR, która zyskała poparcie części ludności wiejskiej. W końcu 1944 roku członkowie pochodzenia wiejskiego stanowili ok. 70 procent liczebności partii[54].

Akcja „Burza” i powstanie warszawskie [ edytuj | edytuj kod ]
Równolegle do PKWN istniał legalny z punktu widzenia prawa międzynarodowego Rząd RP na uchodźstwie, uznawany powszechnie w świecie do lipca 1945 (utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej), z aparatem państwowym w kraju w formie Polskiego Państwa Podziemnego. Wkroczenie Armii Czerwonej na tereny Polski w granicach przedwojennych władze Polskiego Państwa Podziemnego zgodnie z dyrektywą Rządu RP na uchodźstwie chciały wykorzystać do ujawnienia istniejących struktur administracji państwa podziemnego (zorganizowanych w czasie okupacji niemieckiej przez Delegaturę Rządu na Kraj do szczebla powiatu włącznie) i odbudowy w ten sposób struktur niepodległego państwa polskiego. Operacja „Burza” militarnie wymierzona w Niemcy, politycznie skierowana była przeciwko planom ZSRR jednostronnej zmiany granicy polsko-sowieckiej ustalonej w traktacie ryskim i wprowadzenia na terenie Polski administracji podporządkowanej Moskwie. Polska administracja cywilna rozpoczęła działalność w miastach, powiatach i gminach w środkowej Polsce. Wkrótce została jednak zniszczona przez sowieckie NKWD, NKGB, lub Smiersz, a jej urzędnicy aresztowani i w większości wywiezieni w głąb ZSRR. Choć Armia Krajowa pomagała Armii Czerwonej w ramach akcji Burza w walce z Niemcami na terenie Polski, Armia Czerwona i wojska NKWD systematycznie rozbrajały również oddziały Armii Krajowej a oficerowie i żołnierze AK trafiali do więzień i obozów NKWD (najbardziej znane: Majdanek, Skrobów, Rembertów, Zamek Lubelski) i byli wywożeni później do obozów na terenie ZSRR[55], lub przymusowo wcielani do I Armii Wojska Polskiego[56].

W lipcu 1944 Komenda Główna Armii Krajowej podjęła decyzję o przeprowadzeniu zbrojnego wystąpienia oddziałów AK w Warszawie i ujawnieniu się wobec wkraczającej Armii Czerwonej centralnych władz Polskiego Państwa Podziemnego, w tym członków Krajowej Rady Ministrów, z wicepremierem rządu RP Janem Stanisławem Jankowskim (urzędującym Delegatem Rządu na Kraj) na czele, a także dowództwa Armii Krajowej z komendantem głównym AK Tadeuszem Komorowskim ps. „Bór”. Po otrzymaniu 31 lipca 1944 informacji o pojawieniu się oddziałów Armii Czerwonej na przedpolach Warszawy zadecydowano o rozpoczęciu powstania w dniu następnym.

6 sierpnia Wanda Wasilewska w trakcie spotkania przedstawicieli rządu na uchodźstwie z KRN i PKWN odbyła rozmowę ze Stanisławem Mikołajczykiem podczas której, nie wiedząc jeszcze o wybuchu powstania, ostrzegała: “Niech pan nie zapomina o możliwości walk bratobójczy w Warszawie. (…) Ponieważ w Warszawie są duże siły Armii Krajowej i również są duże siły Armii Ludowej. Zamiast bić Niemców wezmą się one za łby. Przecież tak było na innych terenach. Dla Armii Krajowej i administracji Panów będzie ważniejsze zaznaczenie swej supremacji.”[57].

W połowie sierpnia raporty władz powstańczych stwierdzały „(…) całkowita bierność aliantów jest dla opinii publicznej niezrozumiała. (…) Na tym tle powstają nastroje prorosyjskie, wytwarza się niechęć do AK (…). (…) środowiska bynajmniej nie lewicowe są rozgoryczone na Mikołajczyka, że nie doprowadził do ugody z Komitetem Chełmskim.”[58].

Dowodzący walczącymi oddziałami w Warszawie gen. Chruściel – „Monter”, sprzeciwiając się rozmowom kapitulacyjnym z Niemcami proponowanym przez gen. Komorowskiego, uznawał, że lepszym rozwiązaniem będzie zwrócenie się do polskich komunistycznych władz wojskowych z prośbą o pomoc powstaniu. Stwierdzał: „Proponuję wezwać Żymierskiego na odsiecz i przyrzec mu lojalną współpracę.”. Jeden z jego bliskich współpracowników notował wręcz, że Chruściel chciał doprowadzić do scalenia oddziałów AK z armią gen. Berlinga[59].

Na posiedzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, które odbyło się w Lublinie 15 września 1944, Bolesław Bierut, Roman Zambrowski, Jakub Berman, Michał Rola-Żymierski omówili możliwy rozwój wypadków w razie zwycięstwa powstańców. Stanisław Radkiewicz stwierdził wówczas, że nie do pomyślenia jest: żebyśmy pozwolili na wzięcie władzy komuś, mając cztery dywizje do dyspozycji. Wojsko porwie za sobą wszystko i wszelką próbę nieprawnego zagarnięcia władzy trzeba ukrócić z pomocą generała Kieniewicza i całej naszej 1. Armii. Zdecydowano o stworzeniu Wojsk Wewnętrznych, które w przypadku klęski Niemców miały wkroczyć do Warszawy i rozbić zwycięską Armię Krajową[60].

Aparat represji władz komunistycznych [ edytuj | edytuj kod ]
PKWN przystąpił do organizowania „władzy ludowej” na przejętym przez ZSRR obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. W 1944 roku PKWN powołał Milicję Obywatelską. Powstawały posterunki Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa[61].

Po pierwszych miesiącach względnie liberalnej polityki nowych władz wobec członków AK i opozycji (do października 1944 roku sądy wojskowe podległe PKWN nie wydały żadnego wyroku śmierci z przyczyn politycznych ani za dezercję[62]) w październiku 1944 na polecenie Józefa Stalina wydane Bolesławowi Bierutowi w nocy 29/30 września 1944, podczas wizyty delegacji PKWN w Moskwie[63][64], nastąpiło zaostrzenie represji aparatu bezpieczeństwa kierowanego przez PPR, wobec polskiego społeczeństwa i istniejących organizacji podziemia. 9 października 1944 szesnastoosobowe plenum KC PPR w Lublinie wysłuchało ocen i żądań Stalina, przedstawionych przez Bieruta i zaaprobowało decyzje Politbiura PPR. W konsekwencji tego samego dnia usunięty został z PKWN jego wiceprzewodniczący i kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych Andrzej Witos (kierownictwo resortu przejął Osóbka-Morawski), później (20 listopada) kierownik resortu administracji publicznej Stanisław Kotek-Agroszewski. Obaj zostali następnie usunięci przez PPR również z władz Stronnictwa Ludowego. „Od lawirowania – w nadziei zapewne, że sam bieg wydarzeń przyniesie umocnienie jej władzy – PPR przechodziła nagle i gwałtownie do otwartego terroru”[65].

Prawnym instrumentem terroru stał się wydany przez PKWN 30 października 1944 Dekret o ochronie Państwa, wprowadzający karę śmierci w 11 artykułach, przy niemal pełnej dowolności interpretacyjnej czynów karalnych i wprowadzony z mocą wsteczną od 15 sierpnia 1944[66]. Wyrażało się to też m.in. we wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym (np. kodeks karny Wojska Polskiego z 23 września 1944), klasyfikowanych jako „przestępstwa”, jak również za takie „przewinienia”, jak posiadanie radioodbiornika[67][68].

Skala represji wzrosła tak bardzo, że zaniepokoiło to Gomułkę. Gomułka mówił na plenum KC PPR w maju 1945[69]:

Zaczyna w państwie naszym ponad naszymi głowami wyrastać drugie państwo. Organa bezpieczeństwa same robią pewną politykę, do której nikt się nie ma wtrącać (…) Daje się u nas w więzieniach ludziom zwierzęce warunki. Z tym trzeba skończyć.

15 maja 1945 roku minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz wydał rozkaz nr 19 w związku z tym, że funkcjonariusze UB oraz MO dopuszczali się wobec zatrzymanych czynów bezprawnych, stosowali „niejednokrotnie niedopuszczalne metody bicia i znęcania się”. Stwierdzał, że takie metody „przejęte od hitlerowców i faszystów” są niegodne dla pracowników bezpieczeństwa i w związku z tym należy ich pociągać do odpowiedzialności[70].

Gomułka jednorazowego ostrzeżenia o „drugim państwie” już nie powtórzył, przeciwnie 28 września 1945 na wspólnym posiedzeniu KC PPR i CKW PPS stwierdził:

Bezpieczeństwo jest najczystszym miejscem w aparacie państwowym, nie zostało zaśmiecone przez reakcję i stanowi dla władzy demokratycznej pewny instrument działania”[71].

W PPR dochodziło do rywalizacji między poszczególnymi segmentami nowej władzy. Aparat partyjny starał się podporządkować sobie struktury bezpieczeństwa, krytykując ich działalność. Przykładem tego może być m.in. posiedzenie Sekretariatu KC 21 marca 1946 roku, na którym Zenon Kliszko, bliski współpracownik sekretarza generalnego PPR Władysława Gomułki stwierdził, że „właściwie istnieją dwie partie: partia cywilna i partia Bezpieczeństwa”. Nadzorujący aparat partyjny członek Biura Politycznego Roman Zambrowski mówił: „Duże szkody przynosi nam nadużywanie władzy przez partyjniaków pracujących w Bezpieczeństwie. (…) Są wypadki, że pracownicy Bezpieczeństwa dokonują rewizji i nawet mordów w celach rabunkowych. Czy był przypadek, żeby szef Bezpieczeństwa powiatowego został (…) ukarany lub wyrzucony z partii, by zmusić Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego do zdjęcia go z pracy?”[72].

Andrzej Paczkowski:

Według stanu na 17 lipca 1946 roku MBP zatrudniało 134 396 osób. Było to trzy razy więcej niż miała przedwojenna policja, „obsługująca” trzydziestopięciomilionowy kraj ze zrewoltowanymi mniejszościami narodowymi. Pracownicy tego resortu stanowili dokładnie 36,4% pracowników państwowych (z premierem włącznie) – więc co najmniej co trzeci pracownik państwowy służył w „organach”, a na jednego nauczyciela przypadało 1,3 „ubeka”[73].

W czerwcu 1945 por. Zdzisław Broński tak opisywał w pamiętniku sytuację na Lubelszczyźnie:

Prześladowania trwają nadal. Tysiące Polaków – którym dotychczas udaje się ujść [z] rąk siepaczy – zmuszonych jest karabinem, pistoletem i granatem bronić swego życia. Stąd powstały „bandy”. Ale czy to są bandy i czy ludzi tych bandytami nazwać należy – osądzi społeczeństwo. (…) 3.a terenie gm. Ludwin i Spiczyn przez pięć lat okupacji niemieckiej nie zginęło tylu Polaków, ilu zginęło przez pięć miesięcy „demokratycznej niepodległości”. Setki osób wyłapano i wywieziono w nieznanym kierunku. Miejscowi „demokraci”, ślepe narzędzie w ręku wroga, zaczęli dochodzić do tego, aby palić zabudowania i niszczyć dorobek rodzin „akowskich” przestępców, więzić ich braci lub ojców, a nawet wykonywać wyrok na miejscu. Po kilkugodzinnym torturowaniu zamordowano najniewinniejszego człowieka – którego syn rzekomo ma być w „bandzie”. Zwłoki trudne do rozpoznania porzucono w lesie. Trudno powstrzymać rękę przed odwetem. Tym bardziej, że sprawcy tych nieszczęść są doskonale znani. Niektórzy ponieśli już zasłużoną karę, innych jeszcze ziemia nosi… Do czasu. My wiemy, że prowadzimy walkę bratobójczą i choć serce się kraje, choć sumienie się wzdraga, nie możemy jej uniknąć, bo nie jesteśmy jej prowokatorami. My chcemy Polski! Chcemy pokoju! Chcemy demokracji! Chcemy reformy rolnej! Ale przede wszystkim chcemy niepodległości![74].

Finansowanie aparatu represji [ edytuj | edytuj kod ]
Resort/Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zostały od początku swego istnienia w 1944/45 wyposażone w szerokie uprawnienia, dające im w zasadzie nieograniczoną władzę. Na działalność MBP przeznaczono ogromne, jak na możliwości wyniszczonego wojną kraju, środki finansowe pozwalające na rozbudowę aparatu przemocy. Do roku 1955 była to z reguły druga (po MON) pod względem wielkości pozycja budżetu państwa, przewyższająca znacznie środki przeznaczane przez państwo na odbudowę. Kwoty przeznaczone na MON i MBP pochłaniały ok. 30% budżetu państwa. W 1946 r. budżet MBP wyniósł 19 590 tys. zł. Przewyższał budżety Ministerstwa Oświaty (19 490 tys. zł), Ministerstwa Zdrowia (1244 tys.) i Ministerstwa Pracy (1113 tys. zł). Na odbudowę w 1946 r. przeznaczono ośmiokrotnie mniej niż wynosił budżet MBP. Na rok 1947 dla MBP przeznaczono 17 010 tys. zł, co stanowiło kwotę większą niż razem wzięte budżety Ministerstwa Ziem Odzyskanych, Ministerstwa Komunikacji, Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwa Administracji Publicznej. W 1948 MBP otrzymało dziesięć razy więcej środków niż przeznaczono na odbudowę kraju[75].

Wojska NKWD i doradcy sowieccy w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]
Do likwidacji oddziałów polskich Józef Stalin przeznaczył siły równe 3 armiom: na obszar Litewskiej SRR skierowano 4 Dywizję Strzelecką Wojsk Wewnętrznych NKWD oraz 17 wydzielonych pułków. Na obszar Białoruskiej SRR 3 dywizje (6, 7, 10) oraz 4 wydzielone pułki. Do pacyfikacji Polski Lubelskiej użyte zostały: 62, 63 i 64 Zbiorcza Dywizja Wojsk Wewnętrznych NKWD[76].

Początkowo ZSRR ponosił główny ciężar walk z oporem wobec narzucanego przez siebie reżimu komunistycznego w Polsce. Sam Władysław Gomułka przyznał w maju 1945 roku, że „nie jesteśmy w stanie walki z reakcją[77] przeprowadzać bez Armii Czerwonej”. Liczba regularnych jednostek Armii Czerwonej stacjonujących w Polsce w latach 1944–1947 wahała się między 200 tysięcy a 3 mln żołnierzy. Stalin wysłał tu 3 dywizje NKWD, w tym 64. Zbiorczą Dywizję Wojsk Wewnętrznych NKWD. Sama 64. dywizja aresztowała 60 tysięcy osób. Kilka innych dywizji NKWD operowało na Kresach Wschodnich, zwalczając polską partyzantkę po obu stronach nowej granicy polsko-radzieckiej i przekraczając ją według swojego uznania.

Do aparatu bezpieczeństwa i wojska z NKWD i Armii Czerwonej przysłano tzw. „doradców”. Pewna liczba obywateli ZSRR skierowana została do służby jako tzw. „popi” (pełniący obowiązki Polaków). W marcu 1945 roku popi stanowili prawie 53% wszystkich oficerów w siłach zbrojnych Polski Ludowej. W latach 1945–1947 przeniesiono do Ludowego Wojska Polskiego 16 460 oficerów radzieckich. W grudniu 1945 roku 54 na 63 polskich generałów (86%) i 228 z 309 pułkowników (74%) stanowili oficerowie Armii Czerwonej. W sumie oficerowie ci stanowili ok. 40% korpusu oficerskiego Ludowego Wojska Polskiego[78].

27 lipca 1946 Ławrientij Beria polecił swoim przedstawicielom w Warszawie omówić z władzami Polski pilne wycofanie jednostek NKWD. Minister spraw wewnętrznych ZSRR Siergiej Krugłow zdawał w październiku 1946 sprawę Berii: Prezydent Bierut uważa, że w obecnej sytuacji wojska [sowieckiego] MSW są koniecznie potrzebne i prosi o pozostawienie ich w Polsce do marca 1947 r. Jeszcze 20 maja 1946 w innym raporcie Krugłowa wyliczano jednostki NKWD znajdujące się wówczas w Polsce. Była to 64 dywizja wojsk wewnętrznych licząca 4199 ludzi, dwa pułki ochrony pogranicza w liczbie 2897 ludzi i jednostki łączności rządowej w liczbie 6434 – łącznie około 13,5 tysiąca ludzi[79].

Zwarte oddziały wojsk NKWD Stalin odwołał z Polski dopiero w 1947, po sfałszowanych przez PPR wyborach do Sejmu Ustawodawczego.

Obozy NKWD w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]
Na zajętych terenach, niezależnie od władz PKWN działała Armia Czerwona i służby bezpieczeństwa ZSRR (NKWD, Smiersz)[80]. Zgodnie z umową zawartą przez PKWN z rządem ZSRR żołnierze i funkcjonariusze radzieccy pozostawali poza zasięgiem polskiego prawa, zaś NKWD aresztowało osoby związane z Armią Krajową i innymi organizacjami niepodległościowymi oraz polskim rządem na uchodźstwie, organizowało ich wywózki do łagrów na terenie ZSRR oraz współdziałało z „ludowymi” władzami, nadzorując je poprzez sieć tzw. doradców. NKWD miało sieć własnych obozów[81][martwy link][82]. Przypuszcza się, że w tego typu obozach w latach 1944–1950 zginęło około 25 tysięcy osób[83]. W lipcu 1945 NKWD aresztowało ok. 2000 osób w okolicach Gib podczas tzw. obławy augustowskiej, 600 z nich nie powróciło; nie odnaleziono także ich grobów. Wiele z nich zostało zamordowanych i pochowanych w tajemnicy. Ciała wielu z nich odnaleziono dopiero po 1989 roku[84]. W Rzeszowskiem w 1944 roku wśród bagien Kraskowa Włodawskiego zorganizowano obozy koncentracyjne dla oficerów Armii Krajowej i działaczy polskich z okresu okupacji niemieckiej. Pod Siedlcami w miejscowości Kruślin NKWD zorganizowało obóz koncentracyjny dla aresztowanych działaczy polskich, których umieszczono w dołach o głębokości 8 m i powierzchni 2 na 2 m, gdzie woda sięgała do kolan[85].

Rząd lubelski i NKWD walczą bezwzględnie z każdym, kto nie współpracuje. Terror wzmaga się, przepełnione więzienia. Liczne obozy koncentracyjne. Największe: Rembertów, Sikawa koło Łodzi i Mysłowice. [86] Raport płk Jana Rzepeckiego do Centrali, 3 maja 1945 roku

W kraju panuje terror i nędza. Wędrujące bandy żołnierzy sowieckich i przesiedleńców rabują i dewastują oraz podpalają miasta zdobyte na zachodzie. [87]. Depesza płk Delegata Rządu na Kraj Jana Rzepeckiego do Centrali, nadana 25 maja 1945 roku

Działalność NKWD w Polsce budziła wątpliwości niektórych działaczy PPR. Władysław Gomułka krytykował wielokrotnie praktyki radzieckich organów bezpieczeństwa na terenie Polski powojennej stwierdzając m.in.: „Na terenie Polski organa sowieckie nie mogą robić rewizji ani aresztować. (…) trzeba zażądać zaprzestania tego i wypuszczenia ludzi. Nie mogą ludzie ginąć po prostu. To jest nasza suwerenność[88]”. Na plenum majowym KC PPR w 1945 roku Edward Ochab stwierdził, że naczelnym problemem w kontekście polityki radzieckiej jest obecnie suwerenność państwowa. Również Franciszek Jóźwiak, komendant główny MO, jako „nienaturalne” określił zwalczanie podziemia przez radzieckie siły bezpieczeństwa”[69].

Według notatki Andrzeja Werblana z rozmowy z Gomułką przeprowadzonej w roku 1981:

W 1945 r. podczas pobytu w Moskwie interweniował u Stalina w związku z aresztowaniem przez władze radzieckie podziemnego kierownictwa obozu londyńskiego w Polsce (gen. Okulicki i inni). Gomułka argumentował, że było to pogwałcenie suwerenności Polski o konsekwencjach niekorzystnych dla PPR, dla rządu ludowego i dla samego Związku Radzieckiego. Stalin replikował: „Przemawiacie tak, jak gdybyście byli szefem wielkiego mocarstwa, a jesteście przywódcą słabej partii i słabego kraju, który my wyzwoliliśmy. Oni strzelali do naszych ludzi i my ich za to pociągniemy do odpowiedzialności”. Gomułka odpowiedział, że obóz londyński w większym jeszcze stopniu stosował terror wobec działaczy PPR i funkcjonariuszy władzy ludowej. Władze polskie także pociągnęłyby winnych do odpowiedzialności i ukarały surowiej być może niż władze radzieckie. Uniknięto by jednak przy tym komplikacji międzynarodowych i zarzutów o naruszenie suwerenności. Stalin zastanowił się i przyznał rację Gomułce, stwierdzając jednak, że za późno, aby sprawy te poprawiać. Rzecz w tym, powiedział, że „czekiści” to taki typ ludzi („takoj narod”), że jak już schwycą rybę za ogon, to ciągną ją prosto do kosza, a kosz tutaj, na Łubiance. Rozmowa później dotyczyła innych spraw. Przy pożegnaniu jednak wrócił do tematu i żegnając się powiedział: „Sierowa [szef kontrwywiadu radzieckiego] jednak zdejmę. Okazał się głupcem”[89].

Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej.

31 grudnia 1944 KRN przekształcił formalnie PKWN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, faktycznie była to decyzja polityczna Stalina[90]. Premierem Rządu Tymczasowego został dotychczasowy przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski. I wiceprezesem Rady Ministrów został Władysław Gomułka (PPR), a II wiceprezesem Stanisław Janusz (SL)[91]. Był to ze strony Stalina element „polityki faktów dokonanych” – polityczne przygotowanie przed zimową ofensywą Armii Czerwonej mającą na celu zajęcie wszystkich ziem polskich w granicach sprzed wojny. Jednocześnie posunięcie to dowodziło znaczącego usztywnienia stanowiska ZSRR wobec Wielkiej Brytanii i USA co do roli Rządu RP na uchodźstwie w tworzeniu powojennych władz Polski przed planowaną na luty 1945 konferencją mocarstw wielkiej trójki w Jałcie.

3 stycznia 1945 r. Rząd Tymczasowy podjął uchwałę „o pozostawieniu Warszawy jako stolicy Polski”[92].

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej [ edytuj | edytuj kod ]
W ramach realizacji postanowień konferencji jałtańskiej w czerwcu 1945 odbyły się w Moskwie rozmowy co do sposobu wyłonienia rządu Polski uznanego zarówno przez ZSRR, jak i Wielką Brytanię i USA – tzw. konferencja moskiewska. W rozmowach uczestniczyli przedstawiciele Rządu Tymczasowego oraz arbitralnie wyznaczeni przez ZSRR i ambasadorów USA i Wielkiej Brytanii w ZSRR działacze polityczni z kraju i emigracji, w tym Stanisław Mikołajczyk, Stanisław Grabski i Zygmunt Żuławski. Najważniejszymi uczestnikami spotkania był Bierut, reprezentant KRN, PPR i RTRP oraz z drugiej strony Mikołajczyk – do listopada 1944 premier Rządu RP na uchodźstwie i lider Stronnictwa Ludowego. W czasie rozmów Władysław Gomułka oświadczył: Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy (…) Możecie jeszcze krzyczeć, że leje się krew narodu polskiego, że NKWD rządzi Polską, lecz to nie zawróci nas z drogi[93]. W rezultacie rozmów powołany został Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem TRJN został Edward Osóbka-Morawski (dotychczasowy premier Rządu Tymczasowego), a wicepremierami Władysław Gomułka (wicepremier Rządu Tymczasowego i sekretarz generalny PPR) i Stanisław Mikołajczyk. Mikołajczyk miał zostać również ministrem rolnictwa, a Gomułka ministrem Ziem Odzyskanych. Trzem stronom rozmów – Rządowi Tymczasowemu, „Polakom z kraju” i „Polakom z emigracji” – formalnie zagwarantowano parytet w składzie rządu, który miał być – i został – uznany przez wszystkie mocarstwa. O ostatecznym kształcie władzy w Polsce miały rozstrzygnąć wolne wybory w ramach pluralistycznego systemu partyjnego, pod nadzorem trzech mocarstw – gwarantów porozumienia. Na 24 ministerstwa TRJN siedem trafiło w ręce Polskiej Partii Robotniczej, w tym kluczowe Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, pozostałe były obsadzone przez ugrupowania satelickie PPR (6 – Polska Partia Socjalistyczna, 2 – Stronnictwo Ludowe, 2 – Stronnictwo Demokratyczne), lub osoby wyznaczone przez PPR i kontrolowane przez PPR na szczeblu wiceministrów, trzy ministerstwa formalnie w rękach PSL były drugorzędne i faktycznie systematycznie pozbawiane władzy. Do KRN dokooptowano Stanisława Grabskiego i Wincentego Witosa jako wiceprezydentów (Witos nie objął funkcji), przedstawiciele PSL mieli być również dokooptowani w skład Rady.

Porozumienie moskiewskie było nieprzestrzegane przez ZSRR i PPR w kraju od samego początku i traktowane przez nie jako instrument do przejęcia pełni władzy, przy jednoczesnej legitymizacji międzynarodowej rządów PPR w Polsce. Równolegle do konferencji moskiewskiej odbywał się w Moskwie pokazowy proces szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

Prześladowania, które tysiące Polaków znoszą obecnie w Polsce i które ze szczególną zawziętością stosowane są wobec tych obywateli RP, którzy z wielkim oddaniem bronili wolności i niepodległości przed najeźdźcą niemieckim – dowodzą ponad wszelką wątpliwość, że tzw. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w żadnej mierze nie wyraża woli narodu, jest bowiem ciałem służalczym narzuconym Polsce z zewnątrz. [87] Nota Ambasadora RP w Wielkiej Brytanii Edwarda Raczyńskiego protestująca przeciwko uznaniu przez rząd brytyjski TRJN

W kwietniu 1945 roku podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965, a w następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami „demokracji ludowej”. W lipcu 1945, na konferencji w Poczdamie, ustalono przebieg zachodnich i północnych granic RP. W październiku 1945 Polska podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych.

Kształtowanie się powojennych granic Polski [ edytuj | edytuj kod ]
Obszar I i II RP we współczesnych granicach Polski ustalonych na początku istnienia PRL

Podczas wizyty premiera Sikorskiego w Moskwie w grudniu 1941 roku Stalin sugerował mu konieczność omówienia kwestii granicznych między Polską a ZSRR mówiąc: „Powinniśmy ustalić nasze wspólne granice sami, wcześniej przed konferencją pokojową, gdy tylko wojsko polskie ruszy do boju.”. Sikorski odparł: „Granice roku 1939 nie mogą być kwestionowane.”. Polska nie będąc w stanie w okresie późniejszym ułożyć samodzielnie bilateralnych stosunków z ZSRR zdana była na pośrednictwo Londynu i Waszyngtonu, a przyszłość granic stawała się funkcją stosunków brytyjsko-amerykańsko-radzieckich.

Punktem zwrotnym w kształtowaniu powojennej polskiej granicy była konferencja w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943 roku). Wtedy to przywódcy trzech mocarstw sojuszniczych ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii zawarli porozumienie wstępne w tej kwestii. Jak stwierdził Winston Churchill w rozmowie z Józefem Stalinem: „nic nie jest ważniejsze od bezpieczeństwa zachodniej granicy rosyjskiej”, a Polska powinna się „przesunąć na zachód, jak żołnierze przesuwający się o dwa kroki w lewo”. Zgadzał się z tym stanowiskiem Franklin D. Roosevelt, ale ze względu na zbliżające się wybory prezydenckie w USA i ewentualną reakcję Polonii amerykańskiej, nie chciał publicznie o tym mówić. Wśród obradujących panowała zgoda, że wschodnia granica Polski miała przebiegać wzdłuż tzw. linii Curzona, czyli w przybliżeniu w granicy III rozbioru Polski, a ostatnio linii granicznej radziecko – niemieckiej po wrześniu 1939 roku. Przedmiotem niejasności była tylko kwestia przynależności Lwowa. Co do granicy zachodniej rozbieżności były znaczące. Zgodzono się jedynie, że polska granica ma być oparta o Odrę i Polska ma uzyskać część Prus Wschodnich. Strona anglosaska chciała by nabytki Polski kosztem Niemiec były ograniczone, strona radziecka chciała ich maksymalizacji.

Kolejnym etapem ustalania granicy Polski była konferencja trzech mocarstw w Jałcie (4 – 11 lutego 1945 r.). Postanowiono tam ostatecznie, że Lwów zostanie poza granicami Polski. Co do granicy zachodniej Stalin naciskał by opierała się ona o Odrę i Nysę, precyzując, że chodzi o Nysę Łużycką. Głównym oponentem takiego rozwiązania był Churchill stwierdzający podczas obrad: „Nie mam zamiaru udusić polskiej gęsi, zanim padnie od niemieckiej niestrawności”. W komunikacie końcowym stwierdzono: „(…) wschodnia granica Polski powinna przebiegać wzdłuż linii Curzona, odchylając się od niej w niektórych rejonach 5 do 8 kilometrów na korzyść Polski. Uznając, że Polska musi otrzymać pokaźne nabytki terytorialne na północy i zachodzie. (…) w stosownym czasie należy zasięgnąć opinii nowego Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej co do rozległości tych nabytków, a zatem, że ostatecznie, wytyczenie zachodniej granicy Polski powinno zaczekać do Konferencji Pokojowej”[94].

Dzięki ustaleniom z Jałty i Poczdamu Polska powojenna z terytorium, którego 51% przed 1914 rokiem należało do Prus/Niemiec stała się państwem środkowoeuropejskim[95].

Likwidacja opozycji politycznej [ edytuj | edytuj kod ]
Powstały system polityczny w praktyce zapewniał rzeczywistą władzę aparatu Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w państwie wobec zachowania we władzy PPR aparatu przymusu (MBP i wojsko) i w konsekwencji kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji społecznych, gospodarki, w warunkach ograniczonej suwerenności Polski.

Do 1947 PPR umocniła swoją władzę w kraju, likwidując praktycznie opozycyjne podziemie polityczne i zbrojne oraz wyeliminowała z życia politycznego jedyną legalną siłę opozycyjną – zalegalizowane w lipcu 1945 roku, zgodnie z porozumieniami jałtańskimi Polskie Stronnictwo Ludowe pod przywództwem Stanisława Mikołajczyka. Opozycja skupiła się w mikołajczykowskim PSL[96]. W wyborach 1947 we wspólnej liście wyborczej z PPR i jego satelitami wzięła też udział Polska Partia Socjalistyczna, kierowana przez Osóbkę-Morawskiego, która jednak nie była samodzielna, w jej kierownictwie bowiem znalazło się wielu działaczy ulegających PPR[97]. Założona w 1944 PPS (określana jako „lubelska”, lub „koncesjonowana”) zasilona była w dużym stopniu byłymi członkami Robotniczej Partii Polskich Socjalistów oraz działaczami przybyłymi z ZSRR. Mimo spychania PPS na boczny tor i prób uzależnienia go od stalinowskich władz działaczom partii udało się odrestaurować przedwojenne organizacje społeczne, takie jak Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego i związki zawodowe[98]. W opozycji do koncesjonowanego PPS w latach 1946–1947 działała niezależna WRN. Wchodziła ona w skład opozycyjnego Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej, jednak już w drugiej połowie lat 40. zmarginalizowana partia zakończyła działalność. Wielu członkom WRN udało się przystąpić do PPS, działacze ci byli przeciwni porozumieniom z władzami komunistycznymi.

Zobacz też kategorię: Więźniowie polityczni w Polsce Ludowej 1944–1956.

Sfałszowane referendum ludowe 1946 i wybory do Sejmu Ustawodawczego 1947 [ edytuj | edytuj kod ]
Tablice propagandowe wzywające do głosowania w referendum w 1946 roku

Formalne zwycięstwo blokowi PPR, PPS, SL i SD przyniosły oficjalne (faktycznie sfałszowane) wyniki referendum (słynne 3 x TAK) 30 czerwca 1946 i wyborów do Sejmu Ustawodawczego – polskiej Konstytuanty 19 stycznia 1947. Wyniki sfałszowanych wyborów nie zostały bowiem zakwestionowane przez Wielką Brytanię i USA, gwarantów porozumienia jałtańskiego.

W lipcu 1947 utworzony po sfałszowanych przez PPR wyborach do Sejmu Ustawodawczego rząd Józefa Cyrankiewicza został zmuszony przez ZSRR do wycofania się z udzielonej już wstępnie zgody na udział Polski w Planie Marshalla. Polska (podobnie jak Czechosłowacja) została w ten sposób odsunięta od udziału w planie gospodarczej odbudowy Europy. Było to potwierdzenie satelickiego wobec ZSRR statusu obu krajów i początek wiązania ich gospodarek z nakazowo-rozdzielczą gospodarką wojenną ZSRR, przy stopniowym zrywaniu związków z gospodarkami reszty Europy[99].

Złamanie oporu społecznego [ edytuj | edytuj kod ]
Do roku 1947 utrzymywały się na terenie kraju, liczące w okresie szczytowego stanu (1945) ok. 9–12 tysięcy ludzi[100] (liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na 120–180 tysięcy osób)[101], oddziały partyzanckie niepodległościowego podziemia antykomunistycznego (WiN, NSZ). Utrzymywała się także ukraińska partyzantka UPA. Kres podziemiu polskiemu przyniosły masowe represje aparatu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, wojsk NKWD[102] i KBW, a także amnestie ogłaszane przez władze, zwłaszcza ogłoszona po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947. Klęska polityczna Stanisława Mikołajczyka spowodowała załamanie się nadziei na odsunięcie PPR i jego satelitów od władzy. Do roku 1947 działania aparatu bezpieczeństwa skupiały się na podziemiu polskim.

W maju 1946 w wielu miastach wybuchły protesty studenckie, sprowokowane brutalnym stłumieniem manifestacji studenckiej w Krakowie 3 maja 1946[103]. 10 sierpnia miał miejsce równie brutalnie stłumiony strajk dokerów w Porcie Gdańskim.

Od kwietnia 1945 do końca 1948 r. w Polsce przeprowadzono co najmniej 1220 strajków, ich przyczyną były warunki bytowe robotników, narastająca w latach 1945/46 inflacja i spadek płac realnych. Kulminacja fali strajkowej nastąpiła w 1946, gdy wybuchło 365 strajków, średni czas strajku wynosił 3,1 dnia, ogólna liczba strajkujących sięgała 340 000, czyli ok. 28% zatrudnionych w przemyśle. Niekiedy strajkowało w jednym mieście blisko 30 000 robotników. Strajki wybuchały we wszystkich gałęziach gospodarki, przodowały przemysł włókienniczy i górnictwo. Na Łódź i województwo przypadło zatem 529 strajków (43%), na Górny Śląsk 231 strajków (19%)[104]. W Bielsku-Białej od 24 kwietnia do 31 maja 1946 strajkowało 15 fabryk[105][106]. Ostatni duży strajk miał miejsce we wrześniu 1947 w Łodzi, rozpoczął się 16 września w fabryce Poznańskiego, objął w dniach 19–23.IX 40 000 robotników, czyli ok. jednej trzeciej wszystkich włókniarzy w mieście. Został stłumiony po 10 dniach przez funkcjonariuszy MBP, z udziałem aktywu PPR. Aresztowano kilkadziesiąt osób. Nastąpiła rozbudowa agentury i stworzenie sieci rezydentur UB w fabrykach, co w połączeniu z represjami policyjnymi i likwidacją jakiejkolwiek niezależności rad zakładowych i związków zawodowych doprowadziło do systemowego wygaszenia protestów strajkowych w skali kraju[107][108].

Opór społeczny wielokrotnie przyjmował formę sabotażu. W kopalni „Kościuszko” w Jaworznie w październiku 1945 roku wybuchł strajk, który poprzedziły akcje sabotażowe. W hucie „Julia” w Bobrku w 1945 roku miały miejsce akty sabotażu, m.in. podrzucanie granatów w celu rozsadzenia pieca, wysadzanie pieców martenowskich. Przypadki sabotażu stwierdzono na terenie huty „Pokój” w Bytomiu, elektrowni w Warszawie, Państwowej Fabryce Wagonów we Wrocławiu, a także fabrykach przemysłu włókienniczego w Łodzi. Dochodziło także do wysadzania i palenia mostów kolejowych oraz wywoływania katastrof komunikacji kolejowej[109].

Skazano na karę śmierci i stracono 3 tysiące osób, ok. 10 tysięcy zostało zakatowanych w czasie przesłuchań lub masowych egzekucji, 150 tysięcy osób zostało skazanych na więzienie i około 100 tysięcy zesłanych do łagrów. Aresztowano 518 tysięcy chłopów za opór wobec kolektywizacji i dostaw obowiązkowych. W czasie walk z podziemiem niepodległościowym zabito ok. 20–50 tysięcy osób[110]. Przez więzienia Polski Ludowej od 1944 roku przeszło ok. 2 mln osób, liczba skazanych na karę śmierci przez działające od 1946 roku wojskowe sądy rejonowe wyniosła ok. 3,5 tysiąca osób, sądy wojskowe, funkcjonujące przy Ludowym Wojsku Polskim skazały na karę śmierci w latach 1944–1956 ok. 5 tysięcy osób. W 1954 roku w kartotekach organów bezpieczeństwa znajdowało się prawie 6 milionów nazwisk, uznanych za element przestępczy i podejrzany, co trzeci Polak był inwigilowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Informacji Wojskowej, Milicji Obywatelskiej i ich przybudówek[111]. Liczba ofiar terroru do 1954 roku jest szacowana na dziesiątki tysięcy[112].

Zobacz też kategorię: Organizacje podziemia antykomunistycznego (1944–1956).

W 1952 r. Polska była krajem zamkniętym. Od świata odgradzał ją płot z drutu kolczastego o długości ponad 2 tys. km, 1300 wież strażniczych i pas zagrabionej ziemi o długości ponad 3 tys. km, granic strzegło 30 tys. żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza mających rozkaz strzelać do każdego, kto spróbuje ucieczki. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wydało w tym roku paszporty na zaledwie 12 tys. wyjazdów zagranicznych. W olbrzymiej większości otrzymali je starannie dobrani i sprawdzeni urzędnicy i działacze partyjni udający się służbowo do innych krajów bloku radzieckiego. Paszporty na prywatny wyjazd na Zachód dostało około 50 osób[113].

Likwidacja podziemia ukraińskiego [ edytuj | edytuj kod ]
Pierwszy pomnik gen. Karola Świerczewskiego w Jabłonkach (1952)

Pierwotnie akcje pacyfikacyjne na terenach zamieszkanych przez ludność ukraińską, które były terenem działania zbrojnego podziemia ukraińskiego, prowadziły wydzielone jednostki podległe doświadczonym oficerom II RP[114]. W marcu 1946 roku rolę koordynacyjną w walkach przejęła Państwowa Komisja Bezpieczeństwa z gen. Marianem Spychalskim i Stanisławem Radkiewiczem na czele, której podlegały w tym zakresie wszystkie jednostki wojskowe w kraju[115]. Po ugruntowaniu władzy PPR w wyniku sfałszowanych wyborów w styczniu 1947 została podjęta decyzja o rozprawie z podziemiem Ukraińskiej Armii Powstańczej (UPA) poprzez masowe przymusowe wysiedlenie ludności ukraińskiej zamieszkującej południowo-wschodnie województwa na Ziemie Odzyskane. Pretekstem do akcji przesiedleńczej była śmierć wiceministra obrony narodowej gen. Karola Świerczewskiego w potyczce z oddziałem UPA pod Baligrodem. Operacja przesiedleńcza, pod kryptonimem „Wisła” doprowadziła do pozbawienia UPA oparcia w miejscowej ludności i w konsekwencji do rozbicia podziemia UPA przez jednostki KBW i wojska.

Obóz władzy, budowanie poparcia [ edytuj | edytuj kod ]
Siły PPR i jego koalicjantów wzrastały. O ile latem 1944 roku PPR liczyła ok. 20 tys. członków[116] o tyle w lutym 1945 r. ok. 175 tys. członków[117], a w kwietniu już 300 tys. członków, stając się partią masową[69]. W lutym 1946 roku Sekretariat KC rozpoczął akcję masowego werbowania nowych członków partii. W rezultacie pod koniec roku liczyła ona 555 tys. członków (wzrost w ciągu roku o 136 procent), by w końcu 1947 roku osiągnąć liczbę 820 tys. członków[118]. W połowie 1948 roku PPR liczyła 997 tys. członków[117].

Polityka władz komunistycznych opierała się nie tylko na terrorze. Jak pisał Cat-Mackiewicz: „W porównaniu z rewolucją rosyjską, z jej okresu w latach 1918–1922, rewolucja polska była dotychczas łagodna. Ten względny liberalizm komunistów polskich oddał sprawie komunistycznej usługi olbrzymie. Użyto w Polsce frazeologii patriotycznej, nałożono tłumik na slogany komunistyczne, uszanowano kościół katolicki, inteligencji zwrócono posady państwowe, naciśnięto klawisz antyniemiecki, w antyniemieckości widziano łącznik z Armią Czerwoną. Cały ten pseudopatriotyzm komunizmu polskiego przyczynił się do opanowania kraju przez komunistów o wiele bardziej niż wszystkie urzędy bezpieczeństwa[119].

Rzesze zwolenników nowej władzy stawały się coraz liczniejsze. Jedni robili to ze względów egoistycznych i koniunkturalnych, inni z głębokiego przekonania, wierząc że nowa władza realizuje najlepiej pojęte interesy narodu jako całości, czy też mas pracujących, dotąd społecznie upośledzonych. Dla dużych grup ludności, zwłaszcza w dawnych województwach zachodnich, dziejowym osiągnięciem było przesunięcie granic na Odrę i Nysę Łużycką. Widziano w tym realizację sprawiedliwości dziejowej, marzeń pokoleń i należnego Polsce odszkodowania za zbrodnie niemieckie oraz utratę ziem wschodnich. Do pracy na rzecz Ziem Zachodnich udało się pozyskać ludzi z różnych środowisk, w tym antykomunistycznych. Zjawiskiem o niespotykanej wcześniej skali był awans społeczny licznych przedstawicieli najniżej usytuowanych warstw społecznych. Nieufność nowej władzy do dawnych kadr kierowniczych, urzędowych i naukowych otwierała pole do nowych i szybkich karier[120].

Wydawać by się mogło, że ideologia komunistyczna narzucona przez nowe władze została w pełni odrzucona przez społeczeństwo. Tymczasem zawierała ona bowiem dwa zasadnicze elementy – była obietnicą budowy niekapitalistycznego społeczeństwa przemysłowego i jednocześnie zachowania niektórych cech społeczeństwa tradycyjnego. Za cenę braku wolności politycznej i gospodarczej PPR/PZPR gwarantowała bezpieczeństwo socjalne oraz awans cywilizacyjny i zawodowy przedstawicielom klas niższych. Złamano tradycyjne bariery społeczne, a przede wszystkim umożliwiono awans cywilizacyjny mieszkańcom wsi. W gospodarce nierynkowej pewne źródła nierówności przestały istnieć (np. skutki działania prawa własności), a znaczenie pozostałych zostało poważnie ograniczone (np. pochodzenia społecznego z niższych klas). Ogromną rolę motywacyjną odgrywało hasło powszechnego wykształcenia. Beneficjenci tych przemian stanowili główną podporę nowej władzy[121].

W ciągu kilku lat nowej władzy doszło do zasadniczych zmian społecznych o czym świadczyć mogą dwie poniższe opinie emigracyjnych polityków:

Napływają tu z kraju stale nowi ludzie (…). Porozmawiać z nimi, to w rezultacie jeden obraz: społeczeństwo się zmienia! Niestety! Przyswaja sobie komunizm! Może to nam sie nie podobać, może nas przerażać, ale tak jest – i tej prawdzie trzeba nam spojrzeć w oczy. A emigracja prawdy tej dostrzegać nie chce [122] z listu Władysława Pobóg – Malinowskiego z grudnia 1949 roku

Na odcinku (…) krajowym sytuacja jest coraz bardziej ponura Emigracja jest zachłyśnięta faktem, że ciągle ludzie wybierają wolność (…). Nie docenia się faktu, że (…) jest coraz większa warstwa (…) związana z reżimem na śmierć, gdyż jemu zawdzięcza swój awans społeczny. Jest to młodzież, która dostaje możliwości zawrotne, oraz ludzie „awansujący” jak chłopi i robotnicy [122] z listu Jerzego Giedroycia z października 1950 roku

Reforma rolna [ edytuj | edytuj kod ]
Przeprowadzenie reformy rolnej po wojnie było sprawą nieuniknioną[123] (pogodzeni z tym byli nawet właściciele majątków ziemskich[124]), zważywszy na przedwojenne protesty i demonstracje chłopskie (w czasie jednej z nich z powodu brutalnej interwencji policji zabitych zostało 100 osób[125]).

Reformę rolną przeprowadzono w latach 1944–1945 na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej[126] i dotyczyła ona podziału majątków ziemskich powyżej 100 ha powierzchni ogólnej bądź 50 ha użytków rolnych[127]. Ziemia została częściowo podzielona między chłopów, częściowo przejęta przez państwo. Ogółem, w latach 1944–1948, na cele reformy rolnej zostało przejętych 9707 majątków ziemskich (ok. 3,49 mln hektarów). Z liczby tej rozparcelowaniu uległo 1,2 mln hektarów pomiędzy 387 000 rodzin chłopskich. Ziemia przejęta przez państwo zarządzana była przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie, na których bazie od 1949 tworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne[128].

Postanowienia dekretu interpretowano rozszerzająco, wysiedlając dotychczasowych właścicieli z ich domów, pozbawiając dobytku, w tym dóbr kultury[129]. Warstwa ziemiaństwa została w ten sposób zlikwidowana, a byłym ziemianom zakazano pobytu i zamieszkania w powiecie, gdzie dotychczas znajdował się ich majątek ziemski[130]. Właściciele ziemscy za przejęty i rozparcelowany majątek otrzymywali dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali zaopatrzenie wyższe od przeciętnego[131].

Tę tak zwaną rentę ziemiańską szybko ograniczono do osób niezdolnych do pracy, a później zamieniono na rentę inwalidzką w najniższym wymiarze. Politykę rolną nowej władzy w Polsce cechował szczególny radykalizm. Przeprowadzane bowiem w tym samym czasie reformy rolne w Czechosłowacji, na Węgrzech i w Rumunii pozostawiały właścicielom ziemskim pewne minimum posiadania[131].

Reforma rolna spotkała się z ostrą krytyką ze strony środowisk uznających prawo własności za nienaruszalne. Nie było natomiast szczególnego oporu ze strony właścicieli majątków ziemskich, ci bowiem wiedzieli z programów Polskiego Państwa Podziemnego, że po zakończeniu wojny zostanie przeprowadzona reforma. Byli więc z tym pogodzeni, zaskoczył ich jedynie szybki termin jej wprowadzania[124]. Parcelacja majątków ziemskich zyskała poparcie PSL, które krytykowało w czasie dzielenia ziemi jedynie tworzenie zbyt małych gospodarstw, niesamodzielnych gospodarczo[132]. Wprowadzona reforma rolna spowodowała wielkie zmiany na polskiej wsi, marginalizując rolę ziemiaństwa, a wzmacniając pozycję mało i średniorolnych chłopów[133]. Występowały przypadki że ziemia obszarnicza była przydzielana chłopom na siłę przy pomocy aktywu partyjnego i brygad wojskowych[134], bowiem ci mieli często wątpliwości czy władza ludowa nie jest tylko tymczasowa i czy jej nadania będą ważne po zakończeniu wojny[124].

Spod działania wydanego przez PKWN dekretu o reformie rolnej z 6 września 1944[126] zostały wyłączone dobra martwej ręki, należące do Kościoła i związków wyznaniowych. Stało się tak, zgodnie ze świadectwem Wandy Wasilewskiej, na wyraźne życzenie Józefa Stalina[135]. Nacjonalizacja dóbr martwej ręki nastąpiła w marcu 1950[136].

Osobny artykuł: Dobra martwej ręki.

Na ogólną liczbę ponad 3 mln gospodarstw rolnych w 1950 roku 26% stanowiły gospodarstwa nowe, a 8% powiększone, co było skutkiem reformy rolnej. Tak szerokiego zakresu korzystnego dla chłopów nie miała żadna reforma rolna dokonywana w krajach gdzie rządzili komuniści[137].

Podczas reformy rolnej upaństwowiono 3,5 mln ha lasów co spowodowało, że Państwo skupiło w swoich rękach 85% całej powierzchni leśnej. Umożliwiło to racjonalną gospodarkę leśną[137].

Administracja polska na ziemiach zachodnich i północnych, migracje ludności [ edytuj | edytuj kod ]
Na terenach wcielonych do ZSRR pozostało ok. 13,8 mln obywateli II Rzeczypospolitej w tym: na terytorium Ukraińskiej SRR – 8,1 mln, Białoruskiej SRR – 5 mln, Litewskiej SRR – ok. 0,7 mln. Polsce przyznano 311 700 kilometrów kwadratowych (przed wojną Polska liczyła ponad 388 000 kilometrów kwadratowych). Kształt państwa był jednak nieco bardziej korzystny. Zwiększono granicę morską (ze 140 do 497 km), zmniejszając granicę lądową. W 1945 roku w Polsce mieszkało 23,9 miliona osób, w przeciągu pięciu lat liczba ta zmieniła się, na skutek przyrostu oraz powrotu Polaków do ojczyzny liczba obywateli wzrosła o ponad 2 miliony. W Polsce znalazło się 650 000 Ukraińców, 200 000 Niemców, 300 000 Żydów, 160 000 Białorusinów, liczba mniejszości narodowych stanowiła 2% ogółu mieszkańców państwa. Niemcy, którzy zostali w Polsce, zostali z własnej woli i nie podlegali wysiedleniu ustalonemu na konferencjach międzynarodowych[138].

Na konferencjach „wielkiej trójki” (Teheran grudzień 1943, Jałta luty 1945, Poczdam lipiec 1945) ustalono, że tereny wschodnich Niemiec do linii Odry – Nysy Łużyckiej zostaną włączone do państwa polskiego. Sytuacja z ich zagospodarowaniem i osiedleniem sprawiła kłopoty rządowi. Niemcy zostawili opuszczone domy, zakłady pracy. Zagospodarowanie tych terenów ułatwić miało Ministerstwo Ziem Odzyskanych, utworzone dekretem Prezydium KRN w ramach Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 13 listopada 1945 roku[139], z Władysławem Gomułką, wicepremierem TRJN i sekretarzem generalnym PPR na czele. Oznaczało to wyjęcie jednej trzeciej terytorium kraju spod kompetencji Ministerstwa Administracji Publicznej, kierowanego przez Władysława Kiernika, reprezentującego Polskie Stronnictwo Ludowe.

Ludność początkowo przyjeżdżała na nowe tereny niechętnie, obawiano się wybuchu kolejnej wojny i utraty nowo uzyskanych terenów, strach kolonistów wzmagały też działające na tych terenach podziemne oddziały niemieckie organizacji Werwolf, które terroryzowały osiedlających się tam Polaków[140]. Jako pierwsi nowe tereny zamieszkali weterani 1 i 2 Armii WP. W lutym 1946 Ziemie Odzyskane liczyły sobie już 2,7 miliona mieszkańców, a w styczniu 1947 4,6 miliona. Do końca 1948 roku liczba osadników przekraczała 4 mln by w 1950 r. sięgnąć liczby 5,9 mln[141].

W latach 1945–1948 Polska była terenem fali migracji, które od 1944 roku kontrolował formalnie Państwowy Urząd Repatriacyjny. Fala ta przybrała na sile w okresie istnienia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, szczególnie w czasie walk zbrojnych, przesiedleń ludności i w wyniku reform rolnych. Do Polski z robót przymusowych w Niemczech wróciło 520 000 Polaków oraz Polacy przebywający w ZSRR. Ludność polska ze wschodnich terenów byłej II RP została przesiedlona na tereny, które znalazły się w nowych granicach państwa polskiego. Do kraju wracali Polacy przebywający na emigracji w państwach zachodnich. Do Izraela wyjeżdżali polscy Żydzi. Z Polski przesiedlano Ukraińców i Niemców, co zostało ustalone w czasie konfederacji poczdamskiej. Przesiedlania (Klauzula XII konferencji poczdamskiej) Niemców z Polski (w Polsce 5 057 000 Niemców), Węgier i Czechosłowacji objęły 16,5 miliona ludzi[142]. Wbrew późniejszej propagandzie działającej w Niemczech Zachodnich organizacji Bund der Vertriebenen przesiedlenia nie były polską zemstą, lecz zostały one ustalone przez aliantów[143].

W Europie zachodniej bezpośrednio po wojnie przebywały setki tysięcy Polaków. Stanęli oni przed wyborem: zostać w kraju pobytu czy powrócić do kraju rządzonego przez nowe władze. Ogromna większość zdecydowała się na powrót. Do połowy 1947 roku z zachodnich stref okupacyjnych Niemiec i Austrii wróciło ponad 800 tys. osób, a ze strefy radzieckiej ok. 750 tys. Przybyło również ok. 70 tys. osób zamieszkujących do tej pory we Francji. Odrębny problem stanowiła repatriacja żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, które w lipcu 1945 r. liczyły 228 tys. żołnierzy. Do Polski zdecydowało się wrócić ok. 105 tys. żołnierzy i oficerów[144].

Gospodarka, przemiany społeczne [ edytuj | edytuj kod ]
Bilans otwarcia [ edytuj | edytuj kod ]
Wartość strat materialnych poniesionych przez Polskę w II wojnie światowej czterokrotnie przekroczyła dochód narodowy wytworzony w 1938 roku[145].

Straty państwa polskiego w II wojnie światowej były ponadpięciokrotnie większe od strat poniesionych na terenach polskich w czasie I wojny światowej[146].

Straty materialne były gigantyczne i wyniosły ok. 38% majątku narodowego sprzed wojny (we Francji – 1,5%, a w Wlk. Brytanii – 0,8%[146]).

W wyniku II wojny światowej zginęło 6 mln obywateli polskich (w tym 3 mln Żydów), co stanowiło 22,2% ogółu mieszkańców Polski w 1939 r.[146] Śmierć poniosło 30% osób z wykształceniem wyższym i 21% z wykształceniem średnim. Zginęło 40% lekarzy, 68% dentystów, 57% adwokatów, 22% sędziów i prokuratorów oraz 30% pracowników nauki. 600 tys. ludzi zostało inwalidami.

Przemysł utracił 32% substancji materialnej, komunikacja i transport – 60%, handel – 65%, leśnictwo – 28%, rolnictwo – 35%. Zniszczonych zostało 63% mostów i 33% torów kolejowych.

W czasie wojny niemal w całości zniszczone zostały miasta takie jak Warszawa, zrujnowaniu uległy też miasta znajdujące się na Ziemiach Odzyskanych, takie jak Gdańsk, Szczecin, Wrocław, Kołobrzeg[147].

W końcu 1946 roku produkcja rolna na jednego mieszkańca wynosiła 66% przeciętnej z lat 1934–1938, zaś wartość produkcji z 1 ha wynosiła zaledwie 58% przedwojennej. W roku tym produkcja zbóż była o 60% niższa niż przed wojną na ówczesnym terytorium Polski, a na Ziemiach Zachodnich sięgała 20% przedwojennej produkcji na tych terenach. Średnie spożycie kalorii w 1946 roku wyniosło 57% stanu z 1938 roku[145].

Odbudowa kraju [ edytuj | edytuj kod ]
Rozpoczęto odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych. Szczególne znaczenie miał przy tym plan 3-letni (1947–1949) – zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu.

Jeszcze w styczniu 1945 roku nowe władze postanowiły o odbudowie Warszawy. Powołano Biuro Odbudowy Stolicy.

Gdy na Starym Mieście wdrapałem się na wzgórza z ruin, sprawa jego wskrzeszenia wydała mi się beznadziejna. Ale pamiętam, że stojąc zdruzgotany na tych ruinach powiedziałem sobie – A my to jednak odbudujemy! [148] Jan Zachwatowicz – Generalny Konserwator Zabytków w latach 1945–1957, autor planów odbudowy Starego Miasta i Zamku Królewskiego,

15 stycznia 1945 roku Rząd Tymczasowy utworzył dekretem Narodowy Bank Polski (NBP)[149].

26 października 1945 roku Bolesław Bierut wydał dekret o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy tzw. „dekret Bieruta”[150].

Produktem eksportowym stał się węgiel kamienny, który wymieniano na szwedzką rudę żelaza, bawełnę z ZSRR i inne surowce z krajów europejskich. Na skutek działań wojennych spadła produkcja węgla, rok po wojnie udało się jednak zwiększyć jego wydobycie[151].

27 lipca 1947 roku górnik Wincenty Pstrowski ogłosił apel o współzawodnictwo w wydobyciu węgla, co jest początkiem wprowadzenia w Polsce przez PPR ruchu „przodowników pracy”, kopii istniejącej w ZSRR od 1935 stachanowszczyzny[152].

Nacjonalizacja przemysłu [ edytuj | edytuj kod ]
W styczniu 1946 roku dokonano upaństwowienia najważniejszych elementów gałęzi, największych zakładów, banków, kopalń, przedsiębiorstw ubezpieczeniowych czy komunikacyjnych. Właściciele zakładów teoretycznie mogli liczyć na odszkodowania, w praktyce jednak otrzymali je wyłącznie właściciele zagraniczni (obywatele i przedsiębiorstwa z USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Szwecji itd.), na podstawie umów międzypaństwowych.

Postępujące uzależnienie gospodarcze od ZSRR [ edytuj | edytuj kod ]
W sierpniu 1945 roku podpisano umowę handlową, w której Polska gwarantowała dostawy 8–13 mln ton węgla do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich po cenach około ośmiokrotnie niższych od cen światowych. Eksport ten wymusił Wiaczesław Mołotow w zamian za rezygnację z utworzenia mieszanych spółek polsko-radzieckich[153]. W 1948 roku rząd polski przyjął czteroletnią umowę handlową z ZSRR na sumę 2 miliardów rubli[154]. Dodatkowo państwo zostało zmuszone do podpisania szeregu umów gospodarczych z ZSRR, wyzyskujących polską gospodarkę (tylko w latach 1945–1956 ZSRR uzyskał jednostronne korzyści z tego tytułu kosztem Polski rzędu 2 miliardów dolarów USA według ówczesnego kursu dolara[155]), zmuszając do sprzedaży węgla ZSRR za przyszłe reparacje wojenne od Niemiec, których nigdy nie otrzymano[156].

Odbudowa kraju była utrudniona przez masowe i zorganizowane plądrowanie terenów Polski z maszyn i zasobów przez utworzone specjalnie w tym celu oddziały Armii Czerwonej.

Czego Niemcy w dziedzinie przemysłowej nie zniszczyli lub nie wywieźli, to teraz ulega niszczeniu i wywożeniu przez wojska sowieckie. Wszystko co zostało w przedsiębiorstwach przemysłowych zainstalowane, przeniesione lub w ogóle zmienione po 39 roku jest uważane za spadek poniemiecki, a więc zdobycz wojenną, jest demontowane i wywożone do Rosji. [157] Informacja Delegata Rządu na Kraj wicepremiera Jana Stanisława Jankowskiego do Londynu, 21 marca 1945 roku

Plan trzyletni [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Plan trzyletni.

„Parterowa” Marszałkowska w latach 50. XX wieku

W 1947 roku zapoczątkowano plan trzyletni, był on opracowany w głównej mierze przez działaczy wywodzących się z przedwojennych środowisk socjalistycznych, a nie komunistycznych, tym samym przypominał on bardziej plany realizowane na Zachodzie niż w ZSRR, w przeciwieństwie do późniejszego planu sześcioletniego[158]. Plan opracował utworzony już w 1945 roku Centralny Urząd Planowania pod kierownictwem Czesława Bobrowskiego, a duża część jego pracowników wywodziła się z PPS i edukowała się w krajach zachodnich[154]. Zarówno Bobrowski, jak i główny ówczesny autorytet ekonomiczny – Oskar Lange byli za gospodarką składającą się ze zrównoważonych trzech sektorów: państwowego, spółdzielczego i prywatnego. Od 1947 roku narastał jednak konflikt między CUP a Hilarym Mincem kierującym Ministerstwem Przemysłu, żądającym zwiększenia inwestycji w przemysł (zwłaszcza ciężki). W 1948 roku przeprowadzono w CUP czystkę usuwając zwolenników trójsektorowości gospodarki[159].

Plan okazał się sukcesem i był prawdopodobnie jedynym w historii Polski Ludowej planem rzeczywiście przekroczonym. Dochód narodowy na mieszkańca brutto wzrósł z 506 zł w 1938 roku do 860 zł w 1949 roku (głównie ze względu na przyłączenie bogatych Ziem Zachodnich i spadek liczby ludności z 36 do 26 milionów ludzi), choć płace realne pozostawały nadal niższe niż przed wojną. Do końca realizacji planu polski przemysł został odbudowany. W 1949 roku wielkość produkcji rolnej sięgnęła już 90% tej z 1938 roku. Stopniowo zaczęto likwidować system kartkowy na żywność (w 1948 roku zniesiono reglamentację cukru, kaszy i ziemniaków, a w 1949 roku pozostałych artykułów spożywczych). W 1949 roku wysokość produkcji przemysłowej była już o ok. 50% wyższa niż w 1937 roku, a wielkość produkcji przemysłowej na jednego mieszkańca 2,5 raza większa niż w 1937 r.[160]
Rozwój przemysłu doprowadził do poważnych zmian w strukturze społecznej. O ile w ostatnich latach II RP z rolnictwa utrzymywało się ok. 60% ludności, a w przemyśle pracowało ok. 13%, o tyle w 1950 r. udział osób utrzymujących się z rolnictwa spadł do 47%, a w przemyśle pracowało prawie 20% ogółu ludności[161].

Szacuje się, że w latach 1946–1948 dochód narodowy zwiększał się o 14–18% rocznie[162].

Plan sześcioletni [ edytuj | edytuj kod ]
Od 1945 roku faktycznym zarządcą gospodarki był Hilary Minc, jeden z najbardziej wpływowych członków Biura Politycznego KC Polskiej Partii Robotniczej (PPR), minister przemysłu kolejno: w Rządzie Tymczasowym, Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, wreszcie w rządzie Józefa Cyrankiewicza (gdzie od 1949 był wicepremierem, przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów).

Po roku 1948 było przymusowo wprowadzane tzw. współzawodnictwo pracy (wzorowane na sowieckiej stachanowszczyźnie), prowadzące do podwyższania norm pracy w zachowaniu dotychczasowych wynagrodzeń pracowniczych – jego symbolem i narzędziem stał się Wincenty Pstrowski[140].

10 lutego 1949 roku Centralny Urząd Planowania został przekształcony w Państwową Komisję Planowania Gospodarczego[163]. Plan 6-letni (1950–1955), opracowany został przez grupę ekonomistów pod przewodnictwem Hilarego Minca, wzrost przemysłu miał wynieść 85–95%, a rolnictwa o 35–45%. W ramach planu przewidziano forsowną budowę przemysłu ciężkiego – podstawy przemysłu zbrojeniowego, redukując w porównaniu z planem trzyletnim środki na rolnictwo i przemysł konsumpcyjny[164], liczebność Ludowego Wojska Polskiego została zwiększona z 250 tysięcy do 500 tysięcy żołnierzy, co stanowiło poważne obciążenie dla finansów kraju. W ramach planu wybudowano miasto Nowa Huta, Hutę im. Lenina, fabryki samochodów w Warszawie (w 1951 roku rozpoczęto produkcję pierwszego powojennego samochodu osobowego „Warszawa M-20”[165]) i Lublinie, cementownie w Wierzbicy, liczne fabryki maszyn, stocznie w Szczecinie i Gdańsku, zakłady chemiczne, elektrownię w Jaworznie, rozbudowano wcześniej istniejące zakłady. Plan doprowadził do wzrostu przemysłu o 250%. Trwała przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja)[166]. Zatrudnienie w przemyśle zwiększyło się o 2,2 mln osób[167].

Z dniem 1 stycznia 1949 roku zniesiono w Polsce Ludowej powojenny system kartkowy zaopatrzenia ludności[168].

30 października 1950 dokonano w Polsce bez uprzedzenia wymiany banknotów, unieważniając ok. 60% obiegu pieniężnego. Była to faktyczna konfiskata zasobów pieniężnych ludności kraju.

W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa. Zakładano, że będzie ona dobrowolna. Zaprojektowano system zachęt mających na celu skłonienie do wstępowania do spółdzielni (ulgi podatkowe, pomoc w budowie domów, elektryfikacji, melioracji, mniejsze normy dostaw obowiązkowych, kredyty). Na niższych szczeblach administracji dochodziło do przymuszania do wstępowania do spółdzielni potępianego przez władze centralne (krytyka takich przypadków w Gryficach w 1951 roku i w Lubelskiem w 1953 r.)[169]. Produkcja rolna wzrosła o 13%. Od 1949 roku istniały w Polsce Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR)[168].

W styczniu 1953 roku zniesiono system kartkowy, z czym wiązała się jednak duża podwyżka cen artykułów konsumpcyjnych[170].

Nauka, kultura, życie społeczne [ edytuj | edytuj kod ]
Plakat 8. WP (1955)

23 października 1944 PKWN utworzył Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie jako piąty polski uniwersytet. Wznowił wówczas działalność Katolicki Uniwersytet Lubelski. W 1945 utworzono trzy kolejne uniwersytety: Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytet Wrocławski; trzon ich kadry naukowej tworzyli przesiedleni wykładowcy i pracownicy naukowi Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

Dużym sukcesem okazał się program walki z analfabetyzmem, który został zlikwidowany (przed 1939 rokiem jego wskaźnik wynosił 33%[171]). Władze organizowały darmowe kursy wieczorowe, a czytać i pisać uczono nawet osoby starsze[172]. Znacznie wzrosły nakłady książek i broszur. O ile w latach 1934–1938 wynosiły 24,6 mln o tyle w latach 1951–1955 – 92,5 mln[171].

Znaczną część publikacji i nakładów stanowiły jednak, obok wybranych pozycji literatury pięknej, wydawane w masowych nakładach komunistyczne broszury i inne wydawnictwa propagandowe. Prawdopodobnie największy jednorazowy polski nakład Krótkiego kursu historii WKP(b) miał miejsce w 1950 r., o czym informował Tygodnik Powszechny z 30 kwietnia 1950 (nr 18) w rubryce „Z dnia”: Największy nakład po wojnie osiągnął Pan Tadeusz A. Mickiewicza – 1,5 mln, tuż po nim Krótki kurs historii WKP(b) – 1,25 mln egzemplarzy. W latach 1952–1953 usunięto z bibliotek 2500 tytułów, w kilku milionach egzemplarzy i wywieziono pod kontrolą do wyznaczonych w poszczególnych województwach papierni, gdzie zostały przemielone[173].

PPR występowała z koncepcją oświaty powszechnej, jednolitej i bezpłatnej, państwowej i obowiązkowej. Zerwano z przedwojennym systemem zróżnicowanych typów szkolnictwa podstawowego, zlikwidowano szkoły prywatne. W 1948 roku wprowadzono jednolity model 7 – klasowej szkoły podstawowej i 4 – letniego liceum[174].

Etap „łagodnej rewolucji” w kulturze zakończył się pod koniec 1947 roku. W sztuce władze zaczęły lansować socrealizm, ostatecznie narzucony przymusowo środowiskom twórczym w 1949. Nurt ten przedstawiał codzienne życie pracowników i rzeczywistości. Powstawały plakaty, obrazy ukazujące robotników, odbudowę kraju. W muzyce przodowały pieśni masowe, muzyka pop kulturalna oraz poważna. Kompozytorami tworzącymi muzykę poważną w pierwszych latach powojennej Polski byli m.in. Grzegorz Fitelberg, Witold Lutosławski i Grażyna Bacewicz. Niepopierający ustroju nowej Polski twórcy niezależni to m.in. Jan Szczepański czy Zbigniew Herbert[175]. Poezje w tym czasie tworzyli uznani polscy twórcy tacy jak Władysław Broniewski czy Wisława Szymborska.

Do 1949 roku otwarto 20 tys. wiejskich punktów bibliotecznych oraz 1600 bibliotek gminnych, którym z funduszy państwowych zakupiono 1 mln książek[176]. W latach 1950–1955 gwałtownie rozwijało się czytelnictwo. Liczba bibliotek publicznych wzrosła z 3885 do 5110, a punktów bibliotecznych (głównie na wsi) z 17,3 tys. do 29 tys. Księgozbiory wrosły w nich z 6,6 mln do 22,9 mln egzemplarzy książek[177].

W latach 50. polityka kulturalna wobec mniejszości żydowskiej była otwarta. PRL był jednym z największych centrów wydawniczych książki żydowskiej na świecie. Od 1950 roku utworzono Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce (podobne towarzystwa: białoruskie, ukraińskie i niemieckie powstały dopiero po 1956 roku)[178].

Od lipca do października 1945 z miejsc na turnusach wypoczynkowych w kraju skorzystało 12,7 tys. osób, w 1949 roku było to już 451,7 tys.[179] W lutym 1949 roku utworzono Fundusz Wczasów Pracowniczych (FWP)[176]. Od 1946 roku do 1956 roku wypoczywający dostawali darmowe bilety kolejowe w obie strony. Tylko 30% kosztów pobytu pokrywał pracownik (resztę FWP i związki zawodowe). W 1952 roku prawo do wypoczynku wprowadzono do Konstytucji PRL (art. 59)[180].

W maju 1948 roku odbył się pierwszy Międzynarodowy Wyścig Kolarski „Głosu Ludu” i „Rudeho Prava” na trasie Warszawa – Praga – Warszawa. Był to początek historii „Wyścigu Pokoju”. Od 1953 roku etapem wyścigu został również Berlin[181].

Koncepcja „polskiej drogi do socjalizmu”, rozłam w kierownictwie PPR [ edytuj | edytuj kod ]
Frakcję w PPR, która uważała, że rządy silnej ręki muszą być oparte na szerszej bazie politycznej reprezentował Władysław Gomułka. Uważał, że same represje nie mogą zastąpić społecznego poparcia dla nowej władzy. Uznawał, iż można zbudować w Polsce socjalizm bez dyktatury proletariatu, terroru i unicestwienia zastanych struktur społecznych. Podkreślał różnice między warunkami rewolucji w Rosji i w Polsce. „My zdobyliśmy władzę na tle walki wyzwoleńczej, pod hasłem wypędzenia Niemców. Nie musimy obalać starego aparatu państwowego. (…) My w Polsce założyliśmy możliwość innego niż droga radziecka rozwoju (..) założyliśmy możliwość rozwoju podobnego do rozwoju parlamentarnego, którego namiastką jest KRN”. – stwierdzał. Dopuszczał istnienie opozycji, ale tylko takiej, która nie neguje nowego systemu[182].

We wrześniu 1947 Józef Stalin zwołał konferencję w odpowiedzi na kontrowersje wśród komunistycznych rządów europejskich, czy wziąć udział w paryskiej konferencji dotyczącej planu Marshalla w lipcu 1947 roku. Została przeprowadzona w Szklarskiej Porębie. Ze strony ZSRR konferencją kierował Andriej Żdanow, który wygłosił referat stwierdzający, że wobec ofensywy „amerykańskiego imperializmu”, który rzekomo doprowadził do powstania dwóch obozów („imperialistycznego” i „demokratycznego”), należy „zewrzeć szeregi” i powołać stały organ „konsultacyjny” partii komunistycznych – Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych). Na konferencji pomysł utworzenia Kominformu popierali przede wszystkim przedstawiciele WKP(b) i Komunistycznej Partii Jugosławii, natomiast pozostali uczestnicy zajęli raczej bierne stanowisko; ze strony PPR ideę mocno popierał Hilary Minc, natomiast Władysław Gomułka był sceptyczny wobec powołania Biura, obawiając się powstania nowego Kominternu, który będzie nadrzędną strukturą nad narodowymi partiami komunistycznymi. Gomułka zagroził dymisją z funkcji sekretarza generalnego PPR, ostatecznie przyjął cele polityki międzynarodowej i wewnętrznej narzucone na konferencji, bronił jedynie specyfiki polskiej drogi. Sprzeciwił się jednak, by siedzibą nowej instytucji była Warszawa[183]. Kominform został utworzony 27 września 1947. Siedzibą Biura był Belgrad, po wykluczeniu z Kominformu Komunistycznej Partii Jugosławii w czerwcu 1948 roku centrala organizacji została przeniesiona do Bukaresztu.

Gomułka był zwolennikiem zjednoczenia PPR z PPS. Chciał, by w wyniku zjednoczenia powstała partia, która będzie miała realne zaplecze społecznego poparcia. Dlatego mimo uznawania PPR za partię hegemoniczną uznawał konieczność odwołania się nowej partii również do tradycji niepodległościowej PPS. W nieuzgodnionym z pozostałymi członkami Biura Politycznego referacie wygłoszonym 3 czerwca 1948 r. na plenum KC PPR poświęconym tradycjom polskiego ruchu robotniczego Gomułka bronił w tym kontekście „polskiej drogi do socjalizmu”. Stwierdzał, że aby nowa partia polityczna miała realne poparcie społeczne musi opowiadać się za niepodległością państwową i tej niepodległości bronić. Krytykował KPP, że tego nie rozumiała prowadząc działania polityczne w okresie przedwojennym. „KPP używała hasła samostanowienia narodów w taki sposób, że sama chciała stanowić za naród i klasę robotniczą”. – stwierdzał Gomułka. Referat ten spotkał się z krytyką pozostałych członków BP, którzy w rezolucji odrzucili stanowisko Gomułki. Po raz pierwszy ujawnił się publicznie rozłam w kierownictwie PPR. Mimo nacisku Gomułka nie zrezygnował ze swoich tez, choć zgodził się nie ustępować manifestacyjnie ze stanowiska sekretarza generalnego PPR[184]. Gomułka był również przeciwnikiem zarządzonej przez Stalina rozprawy z Komunistyczną Partią Jugosławii. Próbował wbrew woli Stalina mediować w konflikcie Moskwy z Belgradem[185]. 20 czerwca 1948 w Bukareszcie odbyły się obrady Kominformu. Rozpoczęły one okres nasilonej uniformizacji państw Europy środkowej zgodnej z radzieckim wzorcem. Podczas obrad potępiono KPJ i odniesiono się do konieczności takich przekształceń na wsi, które prowadziłyby do jej kolektywizacji. Gomułka zgłosił sprzeciw wobec treści uchwał konferencji w zakresie kolektywizacji, stwierdzając, że delegacja polska powinna mieć zgodę KC PPR na poparcie uchwały Kominformu w tej kwestii.

W lipcu 1948 roku odbyło się plenum KC, na którym zapowiedziano zaostrzenie kursu wewnętrznego i w pełni poparto uchwały posiedzenia Kominformu, krytykując jednocześnie tezy Gomułki w sprawie tradycji polskiego ruchu robotniczego. Plenum zostało zwołane bez udziału Gomułki jako sekretarza generalnego PPR[186]. 14 sierpnia odbyło się posiedzenie Biura Politycznego podczas którego usunięto Gomułkę ze stanowiska sekretarza generalnego i funkcję tę powierzono Bierutowi. W dniach 31 sierpnia – 2 września 1948 odbyło się plenum KC PPR na którym ostatecznie rozprawiono się z Gomułką. W wystąpieniu wstępnym Bierut zarzucił Gomułce m.in. „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne”, wahania w kwestii powołania Biura Informacyjnego, jego niejasny stosunek do konfliktu radziecko-jugosłowiańskiego, popieranie „nacjonalistycznych tradycji PPS”, negatywny stosunek do kolektywizacji, błędną koncepcję tworzenia podczas okupacji KRN w oparciu o jak najszerszy krąg społeczny, nieufność wobec ZSRR i działalność frakcyjną[187].

Gomułka zabrał jeszcze głos na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS, na którym powołano PZPR, nie zgadzając się z zarzutami padającymi z mównicy jakoby zdradził interesy klasy robotniczej. Określając się jako internacjonalista stwierdził, że należy walczyć nie tylko z nacjonalizmem, ale i z kosmopolityzmem i nihilizmem narodowym. „Gardzimy tymi, którzy nie szanują naszego narodu, nie doceniają jego wielkości i zdolności, którzy pomniejszają nasz wkład w międzynarodową skarbnicę kultury” – powiedział[188].

2 sierpnia 1951 Gomułka został aresztowany wraz z żoną przez funkcjonariuszy Departamentu X MBP Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego pod dowództwem płk. Józefa Światły; aresztowani zostali osadzeni w willi MBP w Miedzeszynie.

Utworzenie PZPR w 1948 [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.

W grudniu 1948 roku na Kongresie Zjednoczeniowym odbytym na Politechnice Warszawskiej z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, po wcześniejszej masowej czystce w szeregach PPS. Sekretarzem generalnym został Bolesław Bierut. Na boczny tor odsunięto Władysława Gomułkę, który był sceptyczny wobec ZSRR. Duża część działaczy PPS była przeciwna zjednoczeniu jednak PPR miał w szeregach PPS działaczy skłonnych do połączenia się obu partii[189]. Środowiska socjalistyczne będące poza zasięgiem wpływów PZPR znalazły się na emigracji[98].

Do satelickich wobec PPR Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego wcielono pozostałości dotychczasowo istniejących partii niezależnych od PPR. W 1949 powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL Mikołajczyka oraz Centralna Rada Związków Zawodowych i Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). W 1950 część prokomunistycznych działaczy Stronnictwa Pracy wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. ZSL i SD były traktowane przez PZPR jako tzw. transmisja partii do mas.

Jeszcze w czerwcu 1948 powstał Związek Młodzieży Polskiej z połączenia czterech organizacji młodzieżowych.

Wojsko w okresie przemian [ edytuj | edytuj kod ]
W sierpniu 1945 roku wydane zostały ściśle tajne „Wytyczne naczelnego dowódcy dla tworzenia kadr oficerskich Wojska Polskiego”. Był to dokument kształtujący politykę personalną w LWP do 1948 roku, do odsunięcia współautora i realizatora tej polityki wiceministra Obrony Narodowej gen. Mariana Spychalskiego. Za najbardziej pożądany element ludzki z którego chciano budować przyszłe kadry uznano uczestników podziemnych organizacji lewicowych z czasów wojny, oficerów 1 i 2 Armii Wojska Polskiego i powojennych wychowanków szkół oficerskich. Z uznaniem odniesiono się do młodej kadry oficerskiej II RP (do stopnia kapitana włącznie) jako „najwartościowszej części przedwojennego korpusu oficerskiego” i do przedwojennych oficerów rezerwy. Negatywnie odnoszono się do korpusu oficerów starszych z czasów II RP uznając go za „źle dobrany, powierzchownie wyszkolony i fałszywie selekcjonowany dla celów sanacyjno – faszystowskich”. Niemniej uznano, że tego pokroju oficerowie są przydatni w armii ze względu na „konieczność stopniowego luzowania oficerów Armii Czerwonej na wyższych stanowiskach w Wojsku Polskim”. Co do żołnierzy Armii Krajowej uznając ją generalnie za organizację wroga nowej władzy ze wstrzemięźliwa tolerancją odnoszono się do tych żołnierzy AK, którzy „walczyli i ryzykowali podczas okupacji”[190].

W latach 1946–1948 z dwudziestu kilku generalskich awansów siedemnaście przypadło oficerom z II RP w większości z obozów jenieckich (z czasem awansowało na stopień generalski blisko 60 przedwojennych oficerów)[191].

W 1947 roku służyło w LWP jeszcze ok. półtora tysiąca oficerów radzieckich. Do końca 1951 roku mieli wszyscy opuścić Polskę. W 1949 roku gdy dowództwo LWP obejmował marsz. Rokossowski służyło w LWP kilkuset oficerów radzieckich (wszyscy polskiego pochodzenia)[192].

Żołnierze Ludowego Wojska Polskiego w 1951 roku

Do 1948 roku w wojsku utrzymywały się liberalne tendencje w kształtowaniu oblicza personalnego LWP, zbliżone do tych, które przyjęte zostały w Wojsku Polskim w 1918 roku gdy stanowiska oficerskie zajmowali nie tylko legioniści, ale i oficerowie służący przedtem w państwach zaborczych[193]. W efekcie redukcji wojska w latach 1945–1948 na początku 1949 liczyły one ok. 140 000 żołnierzy.

Na początku 1949 roku wychowankowie Ludowego Wojska Polskiego, łącznie z oficerami Armii Ludowej i innymi partyzantami związanymi z ruchem komunistycznym oraz żołnierzami mającymi doświadczenie z walk w wojnie domowej w Hiszpanii, stanowili ok. trzy czwarte korpusu oficerskiego; oficerowie przedwojenni oraz wywodzący się z Armii Krajowej – niespełna jedną czwartą; ok. 6 procent stanowili oficerowie radzieccy[194].

6 listopada 1949 na urząd ministra obrony narodowej został powołany marszałek ZSRR, obywatel sowiecki (któremu nadano z tej okazji polskie obywatelstwo) Konstanty Rokossowski, mianowany jednocześnie na stopień marszałka Polski i dokooptowany 13 listopada 1949 do Biura Politycznego PZPR[195]. W grudniu 1949 Rokossowski zażądał od polskiego Sejmu uchwalenia nowych kredytów dla wojska (w latach 1949–1954 na skutek nowych uregulowań przekroczyły one aż 15% dochodu narodowego), a w 1951 na jego polecenie zmieniono plan 6-letni – skutkiem tego było przeznaczenie ogromnych kwot dla wojska kosztem inwestycji cywilnych. Znaczne inwestycje wojskowe doprowadziły do włączenia Polski w sowiecką infrastrukturę wojskową. Od 1952 Rokossowski był również wicepremierem. Realizował rozpoczętą już pod koniec wojny politykę represji wobec przedwojennych polskich oficerów, czystek i sowietyzacji w LWP, jak również wprowadził represyjny system pracy przymusowej w kopalniach węgla, rud uranu i w kamieniołomach, świadczonej w miejsce służby wojskowej przez młodzież z niepewnych politycznie rodzin.

Głęboka redukcja wojska w latach 1945–1948 i utrata przez nie zdolności do podjęcia skutecznych działań obronnych spowodowało, że w 1949 przyjęto 7-letni plan rozbudowy wojska. Przedsięwzięcia te zbiegły się z zaostrzeniem sytuacji międzynarodowej (zob. zimna wojna, blokada Berlina Zachodniego przez ZSRR (1948-1949). W rezultacie pod koniec 1949 Wojsko Polskie zaczęło przygotowywać się do ewentualnej wojny[196]. Zmiana koncepcji rozwoju zbiegła się w czasie z powstaniem na Zachodzie (4 kwietnia 1949) sojuszu polityczno-wojskowego, Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), który państwa bloku wschodniego uznały za zagrożenie. Po wybuchu wojny koreańskiej i włączeniu Polski do wyścigu zbrojeń między blokiem wschodnim i NATO Wojsko Polskie osiągnęło apogeum rozwoju organizacyjnego. W ramach realizacji planu przyspieszonego rozwoju wojska w latach 1951–1952 sformowano dodatkowo: cztery dowództwa korpusów armijnych, dwa dowództwa korpusów lotniczych, dziesięć dywizji lotniczych, dwie dywizje zmechanizowane, siedem dywizji piechoty, pięć dywizji artylerii przeciwlotniczej, trzy brygady artylerii przeciwpancernej, trzy brygady przeciwdesantowe, sześć samodzielnych pułków czołgów. W rezultacie stan etatowy Wojska Polskiego wzrósł w latach 1950–1951 o ponad 200% i na 1 stycznia 1952 wynosił 356 481 żołnierzy. W stosunku do liczby ludności LWP stała się jedną z najsilniejszych armii w Europie[197].

W 1945 prezydent Bolesław Bierut, wobec propozycji prezentacji przez prymasa Augusta Hlonda nowo mianowanych administratorów apostolskich dla diecezji na Ziemiach Zachodnich, uznał konkordat między Stolicą Apostolską a Polską za nieobowiązujący. 12 września 1945 roku Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podjął uchwałę unieważniającą konkordat. Jako powód podjęcia uchwały podano pogwałcenie przez Watykan art. 9, co nastąpiło w grudniu 1939, kiedy diecezja chełmińska została powierzona niemieckiemu biskupowi Karolowi Marii Splettowi[198]. Jednocześnie władze zarzucały Watykanowi, że nie chce on uznać zachodniej i północnej granicy Polski.

Od grudnia 1945 roku na podstawie zarządzenia ministra oświaty zniesiony został przymus nauki religii w szkołach. Dalszym krokiem na drodze laicyzacji było zniesienie rubryki „wyznanie” w aktach urzędowych. Od 1 stycznia 1946 roku zaczęło obowiązywać jednolite dla całego kraju świeckie prawo o aktach stanu cywilnego dopuszczające rozwody i śluby cywilne[199].

Mimo to władze do 1948 utrzymywały formalnie poprawne stosunki z Kościołem katolickim. Pierwszą wyższą uczelnią, jaka zaczęła działać jeszcze na skrawku wyzwolonej Polski, był Katolicki Uniwersytet Lubelski (2 sierpnia 1944 roku uzyskał zgodę nowych władz na działalność[200]). Przedstawiciele władz (Bolesław Bierut, Piotr Jaroszewicz) uczestniczyli w uroczystościach kościelnych (np. procesja Bożego Ciała 1946). Prezydent Bolesław Bierut składając przysięgę na konstytucję, zakończył ją słowami: Tak mi dopomóż Bóg. Uczestniczył też w uroczystościach związanych z odrestaurowaniem posągu Jezusa Chrystusa przed jednym z kościołów w Warszawie[201]. Dopuszczono samodzielną działalność wydawniczą zakonów i Kościoła („Gość Niedzielny”, „Rycerz Niepokalanej”). Działał „Caritas”, przekazując dary z Zachodu dla potrzebujących w Polsce. Żołnierze ludowego Wojska Polskiego rozpoczynali życie koszarowe od pieśni religijnej Kiedy ranne wstają zorze. Podobnie było z programami Polskiego Radia, które także rozpoczynały się wspomnianą pieśnią. Kościołowi katolickiemu i innym związkom wyznaniowym zwrócono również utraconą przez nie w czasie okupacji własność, a biskup Teodor Kubina wydał nawet oświadczenie, w którym stwierdził że: „wszelkie ograniczenia zarządzone przez okupanta zostały uchylone, a zarekwirowane budynki kościelne oddano w posiadanie władz kościelnych i klasztornych”.

Władze zaakceptowały w 1945 powołanie stowarzyszenia PAX. Na czele stowarzyszenia stał Bolesław Piasecki, polityk skrajnego, faszyzującego skrzydła przedwojennego ruchu narodowego (Ruch Narodowo-Radykalny Falanga, ONR-Falanga), aresztowany przez NKWD w 1944 i uwolniony przez szefa przedstawicielstwa NKWD w Polsce Iwana Sierowa w 1945 na nieznanych do dziś warunkach.

W tydzień po pogromie kieleckim w 1946 roku delegacja lubelskich Żydów prosiła biskupa Wyszyńskiego „o wydanie do duchowieństwa i wiernych diecezji odezwy duszpasterskiej”. Wyszyński doradził, że „lepiej by było dla Żydów, gdyby wynieśli się w ogóle z Polski, np. do Palestyny, albo zakupili sobie jakąś kolonię czy wyspę”[202].

Po sfałszowanych przez PPR wyborach 1947, w sytuacji zanikania działalności zbrojnego podziemia antykomunistycznego, a wreszcie po likwidacji legalnej opozycji politycznej (Polskie Stronnictwo Ludowe), zwłaszcza po ucieczce Stanisława Mikołajczyka (X 1947), wzrósł nacisk władz państwowych na Kościół. W konsekwencji w 1948 roku Episkopat Polski wydał list duszpasterski, w liście tym wezwano wiernych Kościoła do wspólnej pracy w nowej Polsce. W lecie 1949 roku rząd wydał dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania. Dekret stanowił, że odmowa posługi religijnej z powodów politycznych jest przestępstwem, przeciwni dekretowi byli przedstawiciele Kościoła. Komunistyczne władze państwowe dokonały przejęcia ziemi Kościoła, zakonów i majątku „Caritas”, wbrew dekretowi PKWN z 1944. W 1950 roku Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zorganizowało ruch tzw. „księży patriotów”, który popierał władze komunistyczne[203]. Ruch „księży-patriotów” objął ok. 10% duchowieństwa[204].

Złagodzenie konfliktu na linii państwo komunistyczne – Kościół nastąpiło na wiosnę 1950 roku, gdy 14 kwietnia zostało zawarte porozumienie pomiędzy Episkopatem Polski reprezentowanym przez prymasa Stefana Wyszyńskiego a komunistycznymi władzami państwowymi, które gwarantowało niezależność struktury Kościoła i trybu powoływania jego władz od administracji państwowej i zastępowało nieuznawany przez rząd od 1945, ale niewypowiedziany formalnie konkordat. Władze utrzymały lekcje religii w szkołach, zezwalały na wydawanie czasopism o orientacji katolickiej, na prowadzenie zakonów i ok. 30 kapelanów w wojsku[205]. Episkopat poszedł jednak w zamian na wiele ustępstw. Deklarował m.in. że wezwie duchowieństwo, aby w pracy duszpasterskiej nauczało wiernych „poszanowania prawa i władzy państwowej”. Zobowiązywał się do tego, że będzie się „przeciwstawiał wrogiej Polsce działalności” oraz że będzie wyjaśniał duchowieństwu, „aby nie sprzeciwiało się rozbudowie spółdzielczości na wsi”. W pkt. 8 porozumienia Episkopat stwierdzał:

Kościół katolicki, potępiając zgodnie ze swoimi założeniami każdą zbrodnię, zwalczać będzie również zbrodniczą działalność band podziemia oraz będzie piętnował i karał konsekwencjami kanonicznymi duchownych, winnych udziału w jakiejkolwiek akcji podziemnej i antypaństwowej[206].

24 października 1950 roku szef Urzędu do Spraw Wyznań Antoni Bida oskarżył biskupów katolickich o wrogość do Polski Ludowej i nieuznawanie granicy zachodniej, gdyż Episkopat według niego uchylał się od mianowania biskupów na Ziemiach Odzyskanych. 28 stycznia 1951 roku władze ogłosiły, że zlikwidowały stan tymczasowości na Ziemiach Odzyskanych odsuwając od kierowania diecezjami mianowanych przez prymasa Augustyna Hlonda za zgodą papieża administratorów apostolskich w Olsztynie, Gdańsku, Gorzowie, Opolu i Wrocławiu. Wyszyński, by nie dopuścić do schizmy, udzielił 8 lutego 1951 roku jurysdykcji kościelnej zgodnie z prawem kanonicznym nieważnie wybranym na polecenie władz wikariuszom kapitulnym. W lipcu 1951 roku moskiewska „Prawda” oskarżyła prymasa Wyszyńskiego o „podkopywanie żywotnych interesów Polski”. 20 stycznia 1951 roku uwięziono biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka, którego poddano torturom, a następnie skazano w procesie pokazowym. Pod koniec 1951 w więzieniach znajdowało się już około 900 księży.

4 listopada 1950 roku grupa Dziś i Jutro doprowadziła do powstania Komitetu Intelektualistów i Działaczy Katolickich przy Ogólnopolskim Komitecie Obrońców Pokoju, który miał być PAX-owską konkurencją dla księży-patriotów Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1952 roku grupa Piaseckiego przyjęła oficjalną nazwę Stowarzyszenie „Pax”. „Pax” przejął kontrolę nad ruchem „księży – patriotów” w 1955 r.[204] Władze komunistyczne konsekwentnie do roku 1956 promowały działalność ruchu księży-patriotów i grupy Bolesława Piaseckiego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989) [ edytuj | edytuj kod ] [207] Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

22 lipca 1952 roku, w ósmą rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN, Sejm uchwalił formalnie Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucję lipcową). Faktycznym autorem konstytucji był Bolesław Bierut, a w jego projekcie osobistych poprawek dokonywał Stalin[208][209] (nie zgadzając się np. na zmianę polskiego hymnu narodowego[210]). Na wzór innych „demokracji ludowych” zmieniono nazwę państwa na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Urząd prezydenta zniesiono, a jego kompetencje przejęła kolegialna Rada Państwa (na wzór sowiecki), kadencja Sejmu trwała 5 lat a rad narodowych trzy lata. Znalazły się też zapisy m.in. o prawie do pracy, ochrony zdrowia, wypoczynku, nauki[211].

Jednocześnie wzmacniano policyjny system rządów monopartyjnej dyktatury, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej.

Stosunki Państwo-Kościół w latach 1952–1956 [ edytuj | edytuj kod ]
W lipcu 1952 roku władze zlikwidowały niższe seminaria duchowne, nowicjaty zakonne i zagroziły likwidację resztek prasy katolickiej. Wprowadzono ograniczenia w budownictwie sakralnym. Rząd narzucił księdza Filipa Bednorza ze ZBoWiD-u na urząd wikariusza kapitulnego w Katowicach, skąd usunięto biskupa Stanisława Adamskiego. 4 grudnia 1952 roku władze internowały wygnanego w 1945 roku ze Lwowa arcybiskupa Eugeniusza Baziaka, rządcę archidiecezji krakowskiej po śmierci arcybiskupa Adama Sapiehy. Nie wydano też paszportu prymasowi Wyszyńskiemu, gdy ten chciał jechać do Rzymu na konsystorz, by odebrać przyznany mu kapelusz kardynalski. Władze przeprowadziły akcję składania przez księży ślubowań „na wierność PRL”.

27 stycznia 1953 roku ogłoszono wyrok w procesie pokazowym księży kurii krakowskiej. 9 lutego Rada Państwa wydała dekret o tworzeniu, obsadzaniu i znoszeniu stanowisk kościelnych, zakładający, że każda nominacja i akt jurysdykcji Kościoła katolickiego w Polsce podlega kontroli władz i może być przez nie anulowany. Dekret uzależniał obsadę stanowisk kościelnych od zgody prezydium rządu w stosunku do biskupów, a przez prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w stosunku do pozostałych stanowisk (m.in. proboszczów, wikariuszy parafialnych, kapelanów). Przewidywał także usunięcie ze stanowisk duchownych za uprawianie […] działalności sprzecznej

Komunizm w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komunizm w Polsce – historia polskiego ruchu komunistycznego datuje swój początek w latach 90. XIX wieku, kiedy to w polskim ruchu robotniczym doszło do rozłamu na dwa przeciwstawne nurty – nurt niepodległościowy i demokratyczny (reformistyczny) tworzyła PPS, a nurt internacjonalistyczny i marksistowski (rewolucyjny) reprezentowała SDKPiL[1].

Ruch robotniczy pod zaborami [ edytuj | edytuj kod ]
Pierwsze przejawy utopijnego socjalizmu polskiego dają się zauważyć przed powstaniem listopadowym i po roku 1831, gdy ubożsi emigranci zaczęli krytycznie oceniać kapitalistyczny ustrój gospodarczo-społeczny i szukali nowych dróg, które pozwoliłyby uchronić od niego Polskę. Powstała organizacja Lud Polski, która głosiła program antyfeudalny, domagała się, aby cała ziemia przeszła we wspólne użytkowanie chłopów, krytykowała też stosunki kapitalistyczne. Idee socjalistyczne przenikały do kraju.

W 1844 r. ksiądz Piotr Ściegienny próbował łączyć komunistyczne dążenia pierwotnego chrześcijaństwa ze sprawą wyzwolenia narodowego[2].

Najbardziej zbliżone do naukowego socjalizmu poglądy reprezentował organizator i przywódca powstania krakowskiego w 1846 r. Edward Dembowski. Dokonał on rewizji filozofii Georga Wilhelma Hegla, odrzucając jego idealizm. Propagował myśl materialistyczną, domagał się zniesienia nic tylko ucisku feudalnego, ale i wszelkich form wyzysku człowieka przez człowieka. Po upadku powstania styczniowego w 1864 r. na Zachód wyemigrowały nowe zastępy powstańców. Lewica zasiliła kierunek rewolucyjno-demokratyczny, wysunęła hasła rewolucji agrarnej i walki o niepodległość Polski. W obronie Komuny Paryskiej w 1871 r. uczestniczyły setki polskich emigrantów – demokratów i rewolucjonistów, byli wśród niech m.in. gen. Jarosław Dąbrowski, który stanął na czele jej siły zbrojnej i gen. Walery Wróblewski, dowodzący obroną na lewym brzegu Sekwany. Również od powstania I Międzynarodówki w 1864 r. socjaliści polscy zasiadali w jej władzach. Wśród wielu Polaków, którzy bezpośrednio lub pośrednio związani byli z I Międzynarodówką, wymienić należy m.in.: Konstantego Bobczyńskiego, Józefa Ćwierciakiewicza (Carda), Jarosława i Teofila Dąbrowskich, Włodzimierza Rożałowskiego, Józefa Rozwadowskiego, Walerego Wróblewskiego i Antoniego Żabickiego[3]. Działalność ideowo-organizacyjna polskiej lewicy emigracyjnej i jej międzynarodowe kontakty przyczyniły się do rozwoju ruchu socjalistycznego w kraju.

Organizacje robotnicze na ziemiach polskich powstały najwcześniej na terenach zaboru pruskiego i austriackiego. Na Górnym Śląsku związki zawodowe spełniały jednocześnie rolę kas zapomogowych. W Poznaniu pierwsze stowarzyszenie robotnicze utworzono w 1872 r., w Galicji powstało w 1868 r. Stowarzyszenie Młodzieży Czeladniczej „Gwiazda”. W Królestwie pierwsze kółka socjalistyczne powstały w 1875 r. Wśród działaczy pierwszego pokolenia socjalistów polskich na czoło wysuwa się Ludwik Waryński, który w Warszawie rozpoczął organizowanie tajnych kas oporu; wiązało się z tym powstawanie kółek rewolucyjnych, zaznajamiających robotników z ideologią socjalistyczną.

We wrześniu 1878 r. ukazał się tzw. Program brukselski, opracowany w środowisku socjalistów warszawskich, stanowiący pierwszą próbę sformułowania założeń ideologii socjalistycznej w kraju. Dokument ten w sposób popularny przedstawił zarys podstawowych założeń Manifestu komunistycznego.

Działalność kółek socjalistycznych w latach 1878–1879 została przerwana przez falę aresztowań. Represje władz spowodowały również emigrację socjalistów z Królestwa Polskiego. Ludwik Waryński zmuszony został do opuszczenia Warszawy. Wyjechał do Galicji, gdzie brał udział w organizowaniu pierwszych kółek socjalistycznych. W 1882 r. powstał Komitet Robotniczy organizującej się Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat. Program partii ukazał się 1 września 1882 r. Starano się w nim przystosować ogólne zasady marksizmu do warunków polskich.

W październiku 1879 r. w Genewie ukazała się „Równość”, pierwsze polskie pismo socjalistyczne. Wydawali je do marca 1881 r. Kazimierz Dłuski, Maria Jankowska i Stanisław Mendelson[4].

13 marca 1881 r. z polecenia Narodnej Woli udany zamach na cara Aleksandra II dokonał Polak Ignacy Hryniewiecki[5].

W lutym 1888 r. Marcin Kasprzak i Ludwik Kulczycki założyli II Proletariat. Podobnie jak dawniej członkowie Wielkiego Proletariatu, tak ich spadkobiercy uznali terror za najwłaściwszą metodę walki o urzeczywistnienie ustroju sprawiedliwości społecznej. W 1889 roku w Łodzi z inicjatywy Juliana Marchlewskiego powstał Związek Robotników Polskich. Organizacja ta początkowo nie stawiała sobie celów politycznych, główny nurt jej działalności wyrażał się w aktywności charakterystycznej dla związków zawodowych – tworzeniu kas oporu, propagowaniu ośmiogodzinnego dnia pracy, podniesienia płac, ustanowienia składek rentowych i emerytalnych[6].

Rozłam w polskim ruchu robotniczym [ edytuj | edytuj kod ]
W dniach 17–21 listopada 1892 r. odbył się w Paryżu zjazd działaczy „Pobudki”, „Zetu”, „Przedświtu” i Zjednoczenia (organizacji utworzonej przez niektórych aktywistów II Proletariatu odrzucających taktykę terroru indywidualnego). Zjazd powołał do życia Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich. Zjazd Paryski uchwalił program opublikowany w „Przedświcie” w maju 1893 r. jako „Szkic programu Polskiej Partii Socjalistycznej”. W lutym-marcu 1893 r. w wyniku zjednoczenia Związku Robotników Polskich i II Proletariatu utworzona została w kraju Polska Partia Socjalistyczna. 30 lipca 1893 odbyła się w kraju narada aktywu odrzucającego wytyczne zjazdu paryskiego, który utworzył pierwszą czysto marksistowską partię robotniczą[7] – Socjaldemokracje Królestwa Polskiego i Litwy[8]. Sprzeciw wobec uchwał zjazdu paryskiego wyraziła też grupa działaczy socjalistycznych na emigracji w Szwajcarii – Róża Luksemburg, Adolf Warszawski-Warski, Julian Marchlewski. Założyli oni pismo „Sprawa Robotnicza”, które SDKPiL uznała za swój organ. W dniach 10–11 marca 1894 r. w Warszawie obradował I Zjazd tej partii.

Wieść o masakrze robotników petersburskich wstrząsnęła polską klasą robotniczą. Hasło do walki pierwsza rzuciła SDKPiL. Partia ta już 23 stycznia wydała odezwę, której wzywała proletariat polski do walki u boku rosyjskiej klasy robotniczej[9].

SDKPiL – partia znajdująca się na najbardziej lewicowym skrzydle polskiego ruchu robotniczego i odgrywającą ważną rolę w wydarzeniach rewolucyjnych lat 1905–1907 – przekształciła się podczas rewolucji w masową, blisko czterdziestotysięczną partię robotniczą[10]. Na IX Zjeździe PPS w listopadzie 1906 r. powstała PPS Lewica[11]. Około 40 000 członków PPS znalazło się w PPS Lewicy. PPS Lewica prowadziła głównie działalność oświatowo-propagandową wśród robotników. Za swoje naczelne zadanie uznała odbudowę i umocnienie nielegalnych ogniw partyjnych. Obie te partia łączyły rewolucyjne i internacjonalistyczne treści ich programów, dzieliły zaś – poważne rozbieżności i spory strategiczne i taktyczne. Z biegiem lat następowało jednak pomiędzy nimi nieuniknione zbliżenie i już w 1914 r. rozpatrywać zaczęto propozycje zjednoczenia. Praktyczne wprowadzenie go w czyn przerwał wybuch I wojny światowej. Obie partie zajęły antywojenne stanowisko, wypowiadając się przeciwko poparciu któregokolwiek z mocarstw i w latach wojny współdziałały ze sobą na wielu odcinkach, przede wszystkim w ważniejszych politycznych i ekonomicznych akcjach proletariatu[12].

Udział Polaków w rewolucjach rosyjskich [ edytuj | edytuj kod ]
Pierwsze polskie oddziały zbrojne kierowane przez komunistów powstawały na ziemi radzieckiej w okresie dwóch rewolucji – lutowej i październikowej. Utworzony na zjeździe żołnierzy popierających rewolucję Komitet Główny Związku Wojskowych Polaków Lewicy kierował działalnością rewolucyjnych komitetów żołnierskich w polskich formacjach w Rosji[13].

Po wybuchu rewolucji lutowej powstają niezależne od siebie w różnych miejscowościach Rosji, w szczególności na Ukrainie i Białorusi, tak zwane organizacje zjednoczeniowe (Zjednoczenie Socjalistyczne Polskie – ZSP). W skład tych zjednoczonych organizacji wchodzili esdekapelowcy, członkowie PPS-Lewicy oraz członkowie PPS-Frakcji Rewolucyjnej.

Po rewolucji lutowej Piotrogrodzka RDRiŻ i Rząd Tymczasowy zadeklarowały, że ,,Polska ma prawo być niepodległą pod względem państwowym i międzynarodowym”.

Wśród żołnierzy polskich w armii rosyjskiej działały SDKPiL i PPS-Lewica dążąc do zespolenia ich z siłami rewolucyjnej Rosji[14]. Bunt polskiego Pułku Biełgorodzkiego przeciwko kontrrewolucji położył podwaliny pod stworzenie czerwonych polskich formacji wojskowych, które następnie po zwycięstwie Rewolucji Październikowej zostały objęte w jednostkę bojową pod nazwą Zachodnia Dywizja Strzelców. W marcu 1918 r. biełgorodzki pułk zostaje przemianowany na Czerwony Pułk Rewolucyjny Warszawy. Oprócz Czerwonego Pułku Rewolucyjnego Warszawy wkrótce organizuje się Pułk Borewicza, Pułk Lubelski, 4. Pułk Czerwonej Warszawy w Witebsku, Pułk Siedlecki, 5. Pułk Miński, 6. Grodzieński, 7. Wileński, 8. Suwalski, Warszawski Pułk Czerwonych Huzarów, Mazowiecki Pułk Czerwonych Ułanów, 2 dywizjony polskiej artylerii czerwonej. Wszystko to odbywa się w czasie walk na różnych frontach. Wreszcie w Tambowie powstaje pierwsza Polska Brygada Czerwona, w Witebsku druga brygada, a za nią Zachodnia Dywizja Strzelecka.

W historii polskich jednostek oddzielną kartę stanowią Kursy Czerwonych Dowódców, które przygotowywały kadry dowódcze dla polskich oddziałów rewolucyjnych, a gdy zachodziła potrzeba, same szły do walki; tak było podczas ataku na Kronsztad – zginął wówczas m. in. komisarz Kursu Polskich Czerwonych Dowódców Bolesław Korfeld[15].

Zwycięstwo Rewolucji Październikowej wywarło decydujący wpływ na odzyskanie przez Polskę niepodległości – rewolucyjne wydarzenia w Rosji wyeliminowały jednego z zaborców – carat – i wpłynęły na obalenie pozostałych monarchii zaborczych[16].

Dekret Rady Komisarzy Ludowych 1. 698 z dnia 29 sierpnia 1918 r. mówi między innymi: „Wszystkie traktaty i akty, zawarte między rządem byłego imperium rosyjskiego i rządami Królestwa Pruskiego i Austro-Węgier, dotyczące rozbiorów Polski, zostaną niniejszym raz na zawsze zniesione, jako sprzeczne z zasadą samookreślenia narodów i prawnym poczuciem rewolucyjnym narodu rosyjskiego, który uznał nieodłączne prawo Narodu Polskiego do Niepodległości i Jedności” (opublikowany w nr. 191 „Wiadomości” WCKW, z dnia 5 września 1918 r.)[17].

3 listopada 1918 r. podjęto uchwałę o powołaniu Rad Delegatów Robotniczych, m.in. 5 listopada powstała rada w Lublinie, 6 listopada w Dąbrowie Górniczej, 13 listopada w Łodzi. Ogółem powstało ponad 100 rad, powstały również Rady Delegatów Robotników Folwarcznych. W innych okolicznościach powstała w Zagłębiu Dąbrowskim Czerwona Gwardia[18]. 20 marca 1919 r. PPS poleciła swoim delegatom zerwanie współpracy z komunistami, a 20 czerwca uchwaliła wycofanie swych delegatów z RDR i zorganizowanie odrębnych, tzw. niepodległościowo-socjalistycznych rad.

W dniach 28-29 grudnia 1918 r. oddziały robotnicze i żołnierskie pod przewodnictwem komunisty kpr. Piotra Grabczaka opanowały na pewien czas Zamość wywołując w nim powstanie[19].

Jesienią 1918 roku SDKPiL i PPS-Lewica zjednoczyły się w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (od 1925 r. Komunistyczna Partia Polski). Zjazd zjednoczeniowy odbył się 16 grudnia 1918 r. w Warszawie. KPRP nie obejmowała całości ruchu komunistycznego w Polsce. W styczniu 1919 r. powstała Komunistyczna Partia Galicji Wschodniej, która w 1921 r. weszła w skład KPRP jako organizacja autonomiczna, a w 1923 r. przekształciła się w Komunistyczną Partię Zachodniej Ukrainy. W 1923 r. powstała Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi i również wchodziła w skład KPRP na zasadach autonomicznych.

Po 1918 r. część działaczy Poalej Syjon przeszła do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. W 1920 r. nastąpił w Poalej Syjon rozłam na prawicę i lewicę. Utworzyły one odrębne organizacje polityczne. Prawica współpracowała z Międzynarodówką Socjalistyczną, Lewica współdziałała z komunistami; jej wpływy wśród proletariatu żydowskiego były silniejsze[20].

Jesienią 1919 zaczęła się tworzyć nowa opozycja w PPS z byłym generalnym sekretarzem jej Centralnego Komitetu Wykonawczego Jerzym Czeszejko-Sochackim, i Stanisławem Łańcuckim na czele. W ramach PPS funkcjonowała do marca 1921. Wówczas utworzyła samodzielną organizację pod nazwą „Grupa członków PPS (Lewicy)”. Na jesieni 1921 połączyła się z KPRP[21][22].

W 1919 roku grupy komunistów polskich w Kijowie, Charkowie i Odessie rozwinęły działalność w zakresie agitacyjno-propagandowym. W Kijowie pojawił się tygodnik „Szandar Komunizmu”[23]. W połowie lipca 1920 Polski Wydział Wydawniczy przeniósł się z Charkowa do Kijowa. Prócz „Głosu Komunisty” Wydział rozpoczął wydawanie „Żołnierza Rewolucji”, którego nakład wahał się od 10 do 15 tys. egzemplarzy, dwutygodnika „Wiadomości Komunistyczne”, o nakładzie 5 tys. egzemplarzy oraz tygodnika „Przegląd Komunistyczny”[24].

Według danych Biura Polskiego KC RKP(b) w 1920 r. w szeregach RKP(b) było około 18 tysięcy Polaków[25].

W sierpniu 1920 r. PPS-Opozycja z Adamem Landym i Tadeuszem Żarskim na czele połączyła się z KPRP[26].

Różnica zdań w Bundzie na tle III Międzynarodówki doprowadziła do rozłamu i powstania Kombundu, który w 1923 r. wszedł w skład KPP[27].

W 1920 r. powstała Komunistyczna Partia Górnego Śląska; po rozstrzygnięciu kwestii granic część jej członków weszła w skład KPRP, a część w skład Komunistycznej Partii Niemiec. Począwszy od połowy 1919 r. KPRP została zmuszona do działalności nielegalnej.

30 lipca 1920 r. w Białymstoku powołano Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, którego głównym zadaniem miało być tworzenie podstaw przyszłej Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad. Niektórzy szeregowi członkowie PPS, mimo zakazu kierownictwa, wzięli udział w organizowaniu komitetów rewolucyjnych. Członkowie PPS brali udział w pracach następujących 11 komitetów rewolucyjnych: Białystok, Ciechanów, Grajewo, Lipno, Łomża, Łuków, Ostrołęka, Radzyń, Siedlce, Sobienice i Wysokie Mazowieckie. Dane te są niepełne, ponieważ członkowie PPS pracowali poza tym w organizacjach terenowych Związku Zawodowego Robotników Rolnych RP, które, wzięły czynny udział w pracach komitetów rewolucyjnych, szczególnie folwarcznych[28]. W sierpniu 1920 r. we wschodnich rejonach Polski zaczęła formować się 1 Polska Armia Czerwona. Dowódcą armii mianowano Romana Łągwę – byłego dowódcę Zachodniej Dywizji Strzelców, a jego pomocnikiem do spraw politycznych – Stanisława Budkiewicza[29].

W grudniu 1923 r. Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej opuściła radykalna grupa, która utworzyła Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”[30], z którym ideowe i organizacyjne powiązania posiadał Komunistyczny Związek Młodzieży Polski[31].

W 1927 r. Ukraińskim Włościańsko-Robotniczym Zjednoczeniu Socjalistycznym na tle stosunku do problemów narodowościowych i taktycznych doszło do rozłamu na Sel-Rob prawicę i Sel-Rob-lewicę (Jedność), która m.in. blisko współpracowała z Komunistyczną Partią Zachodniej Ukrainy, Niezależną Partią Chłopską i KPP. Oba odłamy wzięły udział w wyborach w 1928 i 1930. Posłowie Sel-Rob-Jedność weszli w 1928 do Komunistycznej Frakcji Poselskiej[32].

Na Kresach Wschodnich KPP współpracowała z Włościańsko-Robotniczą Hromadą, liczącą ponad 100 tysięcy chłopów. W Sejmie ukształtował się zwarty i solidarnie działający blok klubów rewolucyjnych. W skład jego wchodziło 6 posłów KPP, 7 z NPCh, 6 z Hromady i 4 z Selrobu. Zespołem kierował prezes frakcji komunistycznej – Adolf Warski[33]. Po rozwiązaniu przez władze Niezależnej Partii Chłopskiej kontynuatorem jej linii politycznej stało się Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”.

W lutym 1931 r. władze państwowe rozwiązały współpracująca z KPP i mającą znaczne wpływy w związkach zawodowych Polską Partię Socjalistyczną – Lewicę[34].

W końcu października 1931 r. odbyła się we Lwowie konferencja Ogólnożydowskiej Partii Pracy. Działalnością AJAP od początku interesowały się KPP i KPZU. W miarę rozwoju partii komuniści usiłowali ją sobie podporządkować i uczynić z niej legalną przybudówkę. W lipcu 1934 r. została zdelegalizowana[35].

Radykalizacja działaczy PPS sprzyjała działalności Lewicy Związkowej, która w przeciągu 1933 r. powiększyła swoje szeregi w Warszawie z 14500 do 17500 członków[36].

Po wykluczeniu z PPS, ożywioną działalność rozpoczął Jan Kawalec. Opowiadał się on za jednolitym frontem klasy robotniczej oraz wysunął hasło rewolucji proletariackiej[37].

W województwie śląskim Józef Wieczorek wraz z Pawłem Komandrem reprezentowali niewielką, liczącą w 1935 r. 315 członków organizację komunistyczną w Sejmie Śląskim[38].

W drugiej połowie lat trzydziestych na fali walk antysanacyjnych i rosnącego zagrożenia Polski ukształtowała się w PPS nowa grupa lewicowa, stojąca na gruncie jednolitego frontu z komunistami. W grupie tej znaleźli się Norbert Barlicki, Stanisław Dubois, Adam Próchnik. Wyrazem jednolitofrontowej współpracy w tym okresie było wydawanie przez komunistów i lewicowych socjalistów wspólnej gazety – Dziennika Popularnego[21].

22 grudnia 1937 r. pod zarzutem komunizmu została rozwiązana przez władze państwowe Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy[39][40].

Komuniści polscy wzięli czynny udział w hiszpańskiej wojnie domowej. Ochotnicy polscy zaczęli napływać do Hiszpanii pod koniec sierpnia 1936 r. W październiku 1936 sformowany został polski batalion im. Jarosława Dąbrowskiego. W połowie 1937 roku nieprzerwany napływ ochotników z kraju oraz emigracyjnych ośrodków na zachodzie umożliwił utworzenie drugiego polskiego batalionu im. Palafoxa. W oparciu o kadry batalionu im. Dąbrowskiego zorganizowano Brygadę im. Jarosława Dąbrowskiego[41].

W 1936 r. KPP (wraz z KPZU i KPZB) liczyła 17302 członków, z tego 3817 przebywało w ZSRR, z których w wyniku przeprowadzenia Operacji polskiej NKWD ocalało ich nie więcej niż 100, w tym nikt z aktywu kierowniczego KPP i KZMP. Zlikwidowano również polskie rejony autonomiczne – na Białorusi był to Dzierżyńsk utworzony 25 lipca 1925 r., zlikwidowany w październiku 1935 r., a na Ukrainie Marchlewsk, utworzony w marcu 1932 r, zlikwidowany w 1937 r[42].

Po zakończeniu Kampanii wrześniowej nastąpił masowy napływ polskich komunistów za Bug. Spora grupa polskich komunistów znalazła się na terenie Białegostoku, Lwowa i Mińska. Wśród nazwisk z ośrodka białostockiego można wymienić: Nowotkę, Findera, Lampego, Jaszczuka. W Białymstoku skupili się oni wokół Komitetu Pomocy Rewolucjonistom, nawiązującego do działalności MOPR. W Mińsku znaleźli się: Berman, Wierbłowski, Burgin. Największe jednak inteligenckie skupisko było we Lwowie, gdzie ożywioną działalność wykazywała Wanda Wasilewska i Jerzy Borejsza. Byli tam również zjednoczeni w Klubie Pisarzy Polskich oraz skupieni przy Politechnice Lwowskiej Wiktor Grosz, Witold Kolski, Marian Naszkowski, Edward Ochab, Janek Krasicki, Władysław Gomułka[29]. Od końca 1939 r. ukazywać się zaczęło we Lwowie pismo Czerwony Sztandar, wydawane w języku polskim przez obwodowy i miejski komitet Komunistycznej Partii Ukrainy. Na terenach okupowanych przez ZSRR jesienią 1939 r. znalazło się blisko 3 tysiące komunistów oraz działaczy lewicowych – uciekinierów ze strefy zajętej przez Niemców[43].

II wojna światowa [ edytuj | edytuj kod ]
W czerwcu 1940 r. Wanda Wasilewska i Alfred Lampe wystosowali memoriał do Józefa Stalina, w którym przedstawili sytuację polskich komunistów w ZSRR oraz konieczność odbudowy partii komunistycznej w Polsce[44].

Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej część internowanych po 17 września 1939 r. oficerów Wojska Polskiego z obozów Kulautuva i Kalwaria oraz Litene, Litaste i Ulbroka (w lipcu 1940 r. przeniesione do Kozielska) zgłosiła się do walki u boku Armii Czerwonej, a następnie po przybyciu w sierpniu 1941 r. do kraju utworzyli organizację „Michał” i podjęli walkę z okupantem, przede wszystkim na odcinku rozpoznania strategicznego, aż do likwidacji w lecie 1942 r. Z „Lewicą Demokratyczną” związali się przede wszystkim oficerowie młodsi, przeważnie z rezerwy, wśród nich: ppor. sap. Stanisław Wiński, ppor. Zygmunt Królski, ppor. Jerzy Lewis of Menard, ppor. Julian Michniewicz, ppor. Antoni Pawłowski, ppor. pilot Medard Konieczny, a także oficerowie zawodowi, jak kpt. Jerzy Smoleński, por. Aleksander Rolewski i inni. Wśród sympatyków „Lewicy Demokratycznej” znaleźli się również niektórzy wyżsi oficerowie reprezentujący pogląd o potrzebie porozumienia ze Związkiem Radzieckim i współdziałania z nim w walce z Niemcami, m.in. komendant obozu, ppłk Podwysocki, i mjr Łodziński[45][46].

We wrześniu 1941 r. Przedstawiciele „biuletynowców”, grupy „Sztandaru Wolności” i Stowarzyszenia Przyjaciół ZSRR uzgodnili powołanie wspólnej organizacji pod nazwą Związek Walki Wyzwoleńczej. Podjęli oni rozmowy z innymi rozdrobnionymi grupami komunistycznej konspiracji m.in. z Rewolucyjnymi Radami Robotniczo-Chłopskimi[47].

W Związku Radzieckim utworzona została Grupa Inicjatywna z Marcelim Nowotką i Pawłem Finderem, której głównym zadaniem miało być odbudowanie partii. 28 grudnia 1941 r. część tej organizacji wylądowała na spadochronach w okolicy Wiązownej pod Warszawą. 5 stycznia 1942 r. w Warszawie odbyło się zebranie założycielskie Polskiej Partii Robotniczej.

Równoległe do działalności politycznej PPR prowadziła działalność wojskową. Komitet Centralny powołał dowództwo Gwardii Ludowej. Organem jego był Sztab Główny, działający w ścisłej więzi z kierownictwem partii. Każdy członek partii był jednocześnie gwardzistą. Dowódcy GL wchodzili w skład komitetów partyjnych na wszystkich szczeblach organizacji. Struktura organizacyjna GL pokrywała się w zasadzie ze strukturą partii. Wiosną 1942 r. PPR skierowała do walki pierwszy swój oddział partyzancki. Dowodził tym oddziałem Franciszek Zubrzycki, Oddział udał się w lasy piotrkowskie, gdzie rozpoczął działalność zbrojną.

Dzięki politycznym i organizacyjnym wysiłkom działaczy PPR, w szczególności Józefowi Lewartowskiemu w getcie warszawskim, w drodze porozumienia szeregu lewicowych i postępowych organizacji powstał Blok Antyfaszystowski. Blok Antyfaszystowski utworzył organizację zbrojną pod nazwą Organizacja Bojowa (OB). Dowódcą OB został Pinkus Kartin[48].

W obozie Buchenwald więźniowie o poglądach lewicowych nawiązali kontakt z niemieckimi komunistami. Pierwszą lewicową grupę polską stanowili: Stefan Misiaszek, Henryk Sokolak, Leon Stasiak i inni. W lutym 1945 r. PPR w Buchenwaldzie liczyła 243 członków, zorganizowanych w 73 komórkach partyjnych. Z inicjatywy PPR powstał w obozie ogólnopolski Komitet Antyfaszystowski, jednoczący wszystkie ugrupowania demokratyczne. W Dachau na czele grupy polskich komunistów stał Leon Wojciechowski. Znaczną rolę organizacyjną w dużej grupie więźniów z Zamku Lubelskiego odegrał Paweł Dąbek z PPR. W Majdanku na oddziale kobiecym aktywną grupę kobiet z PPR tworzyły m.in.: Janina Bartosik, Irena Lipińska, Eugenia Piwińska, Kunegunda Pawłowska i Zofia Karpińska. Seniorką grupy komunistycznej w Ravensbrück była tkaczka z Pabianic Julia Stanisławska[49].

W noc sylwestrową 1943–1944 r. odbyło się w Warszawie pierwsze posiedzenie Krajowej Rady Narodowej. Program KRN na okres okupacji stawiał przed narodem jako naczelne zadanie – walkę zbrojną z hitlerowskim najeźdźcą aż do ostatecznego wyzwolenia kraju. Uchwalono dekrety o powołaniu Armii Ludowej i mianowaniu jej naczelnego dowództwa. Naczelnym dowódcą został gen. Michał Żymierski. Wystosowano także apel do państw koalicji antyhitlerowskiej o pomoc w uzbrojeniu rozwijającego się ruchu partyzanckiego w Polsce.

Na przełomie lat 1942–1943 komuniści polscy w Związku Radzieckim zaczęli czynić starania o utworzenie organizacji demokratycznej o charakterze międzynarodowym. W wyniku tego powstał Związek Patriotów Polskich. W kwietniu 1943 r. zwrócił się on do rządu radzieckiego z prośbą o zezwolenie na utworzenie polskiej dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Zapoczątkowała ona formowanie się Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, w październiku 1943 r. zaś stoczyła swą pierwszą bitwę pod Lenino.

10 stycznia 1944 r. w ZSRR powstało Centralne Biuro Komunistów Polskich. CBKP miało stanowić organizacyjną formę uczestnictwa komunistów w tworzonym w Moskwie polskim rządzie. 5 maja 1944 r. z inicjatywy CBKP został utworzony i rozpoczął działalność Polski Sztab Partyzancki jako centrum organizacji wsparcia działań dywersyjnych i zaopatrzenia (materialnego i kadrowego) jednostek AL. Szefem PSzP mianowano Aleksandra Zawadzkiego. Faktycznie jego działalnością dowodził zastępca Zawadzkiego, Białorusin Siergiej Prytycki[50].

21 lipca na wspólnym posiedzeniu delegacji KRN i ZPP w Moskwie powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, jego przewodniczącym został lewicowy działacz socjalistyczny Edward Osóbka-Morawski. 22 lipca w Chełmie PKWN ogłosił Manifest do Narodu Polskiego, zawierający program działania nowego, ludowego państwa polskiego.

Specjalna uchwała PKWN polecała zorganizować we Francji polskie siły zbrojne pod polskim dowództwem, podlegającym naczelnemu dowództwu francuskiemu. Wykonując tę uchwałę, 8 czerwca 1944 r. (po wylądowaniu Aliantów na wybrzeżach Normandii) PKWN ogłosił dekret mobilizacyjny. W ostatecznym rezultacie utworzono 19 i 29 Zgrupowania Piechoty Polskiej przy I Armii Francuskiej, które po zakończeniu działań wojennych, w listopadzie 1945 r. powróciły do kraju[51].

W końcu sierpnia 1944 r. ukazał się w „Le Drapeau Rouge” artykuł mówiący o powstaniu polskiej grupy komunistycznej w Charleroi i nawołujący Polaków do wzięcia udziału w planowanym walnym zebraniu. Odbyło się ono w mieszkaniu Tadeusza Czarnojańczyka. Uczestniczyło w nim kilkudziesięciu Polaków. Obecni byli m.in.: Stanisław Bodziak, Michał Mazur, Stanisław Kuras, Izydor Niziołek, Natalia Smolińska. Grupa działaczy skupiona wokół Tadeusza Czarnojańczyka postanowiła utworzyć Polską Komunistyczną Partię. Na początku września w Charleroi odbyło się drugie zebranie na które przybyli również delegaci innych okręgów: Maksymilian Bartz z Brukseli, Ludwik Warmuz z Liège[52].

Polska Rzeczpospolita Ludowa [ edytuj | edytuj kod ]
We wrześniu 1944 r. odbyła się konferencja jednolitofrontowych działaczy PPS, lewicy RPPS, socjalistów przybyłych z emigracji w ZSRR oraz niektórych członków PPS-WRN, która dała początek odrodzonej PPS. Konferencja uznała się za XXV Kongres i podjęła uchwalę o odbudowie partii na nowych podstawach ideowo-programowych. Akceptowano zasadę jednolitego frontu i wspólnego działania z PPR, wezwano wszystkich socjalistów do poparcia programu PKWN.

PPR szybko przekształciła się w partię masową: wiosną 1945 r. liczyła ponad 1000 komitetów, tysiące organizacji podstawowych oraz 300 tys. członków, głównie robotników, chłopów i młodzieży.

Po wojnie Poalej Syjon-Lewica została reaktywowana; współpracowała z KRN; w 1949 rozwiązała się wobec wyemigrowania większości jej członków do Izraela[20].

Zjednoczenie ruchu robotniczego w kraju [ edytuj | edytuj kod ]
W lipcu 1948 r. we Wrocławiu odbył się kongres zjednoczeniowy wszystkich organizacji młodzieżowych (ZWM, OMTUR, ZMW RP „Wici” i ZMD oraz ich odpowiedników studenckich) i powstał Związek Młodzieży Polskiej.

We wrześniu 1948 r. rozpoczęła się weryfikacja członków PPS i PPR przed zjednoczeniem obu partii. Do grudnia 1948 usunięto z PPS – 13% członków, z PPR – 3% członków. W przededniu zjednoczenia PPR liczyła 985 tys., natomiast PPS 531 tys. członków. 14 grudnia 1948 r. obradowały dwa statutowe zjazdy: II Zjazd PPR w sali przy ul. Nowogrodzkiej i XVIII Kongres PPS w Teatrze Polskim[53]. Kongres zjednoczeniowy PPR i PPS obradował 15–21 grudnia 1948 r. w Warszawie w sali Politechniki Warszawskiej i przyjął deklarację ideową PZPR, statut partii, określił generalne kierunki polityki społecznej i gospodarczej. W Kongresie uczestniczyło 1526 delegatów w tym 209 kobiet. 520 delegatów wybrały organizacje PPS a 1006 PPR. Spośród nich 58 delegatów wywodziło się z SDKPiL, 518 z KPP i KZMP, 281 z przedwojennej PPS i OMTUR, 228 delegatów w latach okupacji należało do PPR, 66 do partii komunistycznych na emigracji, 90 do RPPS. 723 delegatów uczestniczyło w ruchu oporu w różnych jego formacjach. Wśród delegatów 66% było pochodzenia robotniczego, 16% chłopskiego, 18% inteligenckiego[54]. W drugim dniu Kongresu 16 grudnia ukazał się pierwszy numer centralnego organu PZPR „Trybuna Ludu” powstałego z połączenia „Głosu Ludu” i „Robotnika”. Na Kongres zaproszono również gości – przedstawicieli 21 partii komunistycznych i robotniczych w tym delegacje KPZR, NSPJ, KPCz, partii węgierskiej, bułgarskiej i rumuńskiej[55].

Zjednoczenie ruchu robotniczego dokonało się na platformie marksizmu-leninizmu[56], co nie oznaczało jednak całkowitego zlikwidowania różnic ideologicznych wśród członków zjednoczonej partii[57].

W przeprowadzonej w terenie akcji scaleniowej nie przestrzegano jednak ustalonych centralnie proporcji 2:1, dlatego też w komitetach wojewódzkich 512 miejsc przypadło członkom PPR, a tylko 194 – PPS. Proporcje te w jeszcze większym stopniu zostały zwichnięte w instancjach powiatowych[58].

Po zakończeniu akcji scaleniowej było ponad 40 tysięcy podstawowych organizacji partyjnych, w tej liczbie około 7300 w zakładach produkcyjnych, 17 800 w gromadach, około 10 tysięcy w instytucjach i urzędach, ponad 3 tysiące w PGR i 2 tysiące terenowych. W dniu 1 kwietnia 1949 r. w szeregach PZPR znajdowało się 1 367 000 członków i kandydatów[59].

Odwilż październikowa [ edytuj | edytuj kod ]
Osobny artykuł: Polski październik 1956.

Zwrot w polityce partii proklamowany został przez VIII Plenum KC PZPR w dniach 20–21 października 1956 r. Wybrano nowe kierownictwo partii z Władysławem Gomułką jako I sekretarzem KC, który wygłosił oficjalną krytykę stalinizmu[60]. Plenum opowiedziało się m.in. za przywróceniem zasad kolegialności w pracy instancji partyjnych, porzuceniem złych praktyk centralistycznych, umocnieniem więzi z masami, zwłaszcza z klasą robotniczą, demokratyzacją życia społecznego, politycznego i gospodarczego, a także za zrehabilitowaniem niesłusznie pokrzywdzonych w poprzednich latach działaczy partyjnych[61].

W 1965 r. została założona przez Kazimierza Mijala, opozycyjna wobec PZPR, Komunistyczna Partia Polski. W 1981 r. powstała opozycyjna wobec PZPR ultrareformistyczna, eurokomunistyczna Polska Partia Komunistyczna. Jednocześnie w szeregach PZPR uformowały się środowiska pryncypialnie komunistyczne, marksistowsko-leninowskie, antyrewizjonistyczne i internacjonalistyczne skupione m.in. we frakcji programowej Katowickie Forum Partyjne.

Zobacz też: Opozycja polityczna w PRL.

III Rzeczpospolita [ edytuj | edytuj kod ]
W 1990 r. założony został, przez grupę działaczy nieuznających rozwiązania PZPR, Związek Komunistów Polskich Proletariat. Po rozwiązaniu i uprawomocnieniu się wyroku o likwidacji partii w marcu 2002, w lipcu tego samego roku większość działaczy powołała do życia Komunistyczną Partię Polski, natomiast frakcja mniejszościowa Polską Socjalistyczną Partię Robotniczą.

Po przekształceniu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych i zmianie polityki historycznej powstały w niektórych miastach Stowarzyszenia Weteranów Lewicy, które przejęły część statutowych zadań dawnego ZBoWiD-u i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, tj. m.in. „popularyzowanie ruchów lewicowych w walce o sprawiedliwość społeczną i godne życie ludzi pracy oraz kultywowanie historii ruchu lewicowego poprzez: – ochronę istniejących miejsc pamięci, – podejmowanie działań w celu upamiętnienia wybitnych działaczy lewicowych w szczególności poprzez budowę pomników, tablic pamiątkowych itp.”[62][63].

15 października 2008 r., w wyniku działań prokuratury, zamknięty został polski portal komunistyczny redagowany przez Michała Nowickiego (syna posłanki Wandy Nowickiej) „Lewica Bez Cenzury”[64][65][66][67].

W 2016 roku weszła w życie ustawa o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki[68].

Zobacz też [ edytuj | edytuj kod ]

Początki władzy komunistów w Polsce

1

2. Początki władzy komunistów w Polsce – notatka

______________ _____ ______ ______ _____ ______ __ ________ ______ _____ ______ ______ _____ _

P K W N – P o l ski Ko m i t et Wy z wol en i a N aro d o we g o

ZPP – Związek Patriotów Polskich

CBKP – Centralne Biuro Ko munistów Polskich

KRN – Krajowa Rada Narodowa

TRJN – T ymczasowy Rząd Jednośc i Narodowej

NRD – Niemiecka Republika D emokratycz na

RFN – Repu blika Federalna Niem iec

UPA – Ukraińska Powstańcza Armia

PSZ – Polskie Siły Zbrojne na Zacho dzie

WiN – Wo lność i Niezawisłość

NSZ – Narodo we Siły Zbrojne

NZW – Narodo we Zjednoczenie Wo jskowe

MO – milicja Obywat elska

KBW – Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego

UB – Urząd Bezp ieczeństwa

1. P K W N i P o l s ka L u b e l s ka – 1 9 4 4 r .

a) P o l s ki K o m i tet W y z w o l e n i a N a r o d o w e g o ( P KW N ) p owstał 20 .07. 1944 r. w Mos kw i e . O głoszono

jego powstanie 22 .07.1944 r. w Chełmie Lub elskim, w pierwszym wy zwo lonym na zach ód od

Bugu mieście.

b) b ył to organ władzy wykonawczej – miał pełnić funkcję rządu na wyzwal anych przez ZSRR terenac h

gdyż PKWN nie uz nawał rz ądu londyńskiego uznając, że funk cjonuje on na podstawie

„faszystowskiej konst ytuc ji” – konstyt ucji kwietniowej.

c ) s kład PK WN

 działac ze ZPP i KRN

 przewodnicząc ym – E dward Osóbka -Morawski

d ) Manifest PKWN (pro gram) zapowiadał:

 przeprowadzenie reformy roln ej bez o dszkodowania – chłopi mieli dostać ziemię, ale jej

właściciele nie mie li dostać odsz kodowania za jej utratę,

 poszanowanie wł asności p rywatnej,

 zwrócenie dó br od ebranych przez Niemców,

 wprowadzenie ust roju demokrat ycznego – demokracji parlamentarn ej,

 zawarcie sojuszu z ZSRR.

Manifest ni e wspominał o nacjonalizacji , kolektyw izac ji, ani o wprowadzeniu systemu rządó w

wzorowanym na ZSRR.

e) Polska Lubelska – okres rządów od powołania PKWN do powołania Tymczasowego Rządu Jedności

Narodowej (TRJN) w czerwcu 19 45 r.

 26.07.19 44 r. – PKWN przekazał Stalinowi władzę n a terenach p olskich w okresie działań

wojennych.

 27.07.19 44 r. polsko – radziecka umowa dotycząc a granic . PKWN zrzekł si ę Kresów

Wschodnic h, w zamian za ziemie, które uzyska na zachod zie (ziem ie leżące na w schód od

Odry i Nysy Łużyc kiej, nazywane później Z iemiami O dzyskanymi).

Powstanie władzy komunistycznej w powojennej Polsce

Powstanie władzy komunistycznej w powojennej Polsce

Zgodnie z wolą Stalina początkiem tworzenia władz komunistycznych na terenie Polski było zainstalowanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) w Chełmie Lubelskim w lipcu 1944 roku. PKWN będący komunistycznym rządem składał się z Edwarda Osóbki-Morawskiego premiera, wicepremierów – Wandy Wasilewskiej i Andrzeja Witosa. Za obronę odpowiedzialny był generał Michał Rola-Żymierski, a za bezpieczeństwo publiczne Stanisław Radkiewicz. Zgodzili się oni na ograniczenie swej niezależności a jako granicę wschodnią uznali linię Curzona. Do Polski udali się w sierpniu, zaś 22 lipca ogłoszono Manifest PKWN, w którym określał się jako legalny rząd tymczasowy dążący do wywalczenia niepodległej ojczyzny, podstawą na jakiej działał miała być konstytucja marcowa, zapowiedziano reformę rolną i nacjonalizację majątku poniemieckiego. Za gwarancję bezpieczeństwa Polski uznano sojusz z ZSRR. Miano walczyć o Pomorze, Śląsk Opoli i część Prus Wschodnich.

PKWN musiał przede wszystkim zająć się organizacją powstałego z połączenia Armii Polskiej w ZSRR i Armii Ludowej w kraju Wojska Polskiego. PKWN zarządził powszechną mobilizację i nakazał przejście ze wszystkich organizacji konspiracyjnych i podziemnych do Wojska Polskiego. Oczywiście żołnierze AK nie kwapili się ze wstępowaniem do Wojska Polskiego, czego zakazywała im dyrektywa wodza naczelnego, ukrywali się po lasach, złapanych siłą wcielano do WP. Wprowadzony we wrześniu 1944 roku Kodeks Karny służył do sankcjonowania mordów sądowych na członkach AK.

NKWD służyło pomocą w tworzeniu aparatu bezpieczeństwa i milicji. Dekret PKWN dotyczący ściągania zbrodniarzy hitlerowskich i ich pomocników był podstawą do aresztowań członków AK. Wtrącano ich do więzień, zamykano w obozach albo wywożono w głąb ZSRR. Sytuacja członków AK stała się szczególnie niebezpieczna po przekroczeniu przez Armię Czerwoną linii Wisły w styczniu 1945 roku. Postępujące za woskiem NKWD i UB tropiło, aresztowało i mordowało członków AK. W zagrażającej egzystencji żołnierzy AK sytuacji naczelny wódz generał Leopold Okulicki “Niedźwiadek” rozwiązał AK w styczniu 1945 roku. Z rozwiązanej AK utworzono organizację “Nie” i Ruch Oporu Armii Krajowej. Widząc w niepodległościowym podziemiu niebezpiecznego przeciwnika NKWD postanowiło pozbyć się problemu. W marcu 1945 roku podstępnie na spotkaniu z generałem Sierowem w Pruszkowie aresztowano szesnastu czołowych przywódców podziemia polskiego. Zostali oni aresztowani i wytoczono im proces w Moskwie. Uniewinniono trzy osoby a trzynaście uznano winnych zarzutów organizowania dywersji na tyłach Armii Czerwonej.

Najwyższą władzą była pełniącą rolę sejmu Krajowa Rada Narodowa na czele z Bolesławem Bierutem. Bierut pełnił funkcję marszałka sejmu, prezydenta i zwierzchnika sił zbrojnych. PKWN działający jako rząd zaczął tworzyć własną administrację doprowadzając w ten sposób do powstania dwuwładzy ponieważ ciągle działały struktury Delegatury Rządu Na Kraj.

Dla stworzenia pozorów pluralizmu politycznego zezwalano na działanie przedwojennych partii takich jak PPS, SL czy SD były one jednak kontrolowane przez władze komunistyczne i nie działały w pełni niezależnie.

Trudna była sytuacja gospodarcza ze względu na ogrom zniszczeń, w obiegu były trzy waluty, w niektórych miastach zaczął pojawiać się głód, społeczeństwo nie było w stanie ogromnej liczby wojska mimo przymusowych dostaw. We wrześniu 1944 roku wprowadzono reformę rolną. Parcelacji podlegały majątki o powierzchni stu hektarów powierzchni ogólnej i pięćdziesięciu hektarów powierzchni ornej. W ten sposób miano powiększyć gospodarstwa poniżej pięciu hektarów i utworzyć nowe dla bezrolnych chłopów. Wpłata miała wynosić wysokość jednorocznych zbirów a resztę płatności rozkładani na dziesięć, dwadzieścia lat. Reforma rolna w swym zamierzeniu miała pozyskać PKWN sympatię ludności chłopskiej. Tymczasem tempo realizacji reformy rolnej było bardzo słabe, chłopi z rezerwą podchodzili do rozdawanej przez komunistów ziemi. W tej sytuacji PKWN zaczął realizować reformę rolną przymusowo z pomocą wojska i milicji. Ziemię nadano 110 tysiącom chłopów. W styczniu 1946 roku przeprowadzono nacjonalizację przemysłu, banków, transportu i handlu.

Na skutek postanowień konferencji jałtańskiej odbywającej się w lutym 1945 roku, zażądano od Stalina, by PKWN został poszerzony o działaczy rządu emigracyjnego. Nowy rząd miał przeprowadzić w jak najszybszym czasie wolne wybory parlamentarne. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał w czerwcu 1945 roku. Jego premierem został Osóbka-Morawki a wicepremierami Władysław Gomułka i ludowiec Stanisław Mikołajczyk. Z kolei konferencja w Poczdamie w lipcu i sierpniu 1945 roku zadecydowała o przebiegu polskich granic. Granica wschodnia miała biec linia Curzona a na zachodzie opierać się o Odrę i Nysę Łużycką. Granice Polski miały zostać ostatecznie zatwierdzone na konferencji pokojowej, do której nigdy nie doszło. Granica zachodnia została zatwierdzona z NRD w układzie zgorzeleckim w 1950 roku a z RFN w 1970 roku. Granica z Czechami ostatecznie została ustalona w 1958 roku, kiedy to stornie czeskiej przyranno Zaolzie a Polakom Kotlinę Kłodzką. Państwo polskie objęło obszar 312 tysięcy km² z 24 milionami mieszkańców.

W czerwcu 1946 roku TRJN przeprowadził referendum w którym społeczeństwo miało odpowiedzieć na pytania: czy jest za zniesieniem senatu, czy jest za ustrojem gospodarczym Polski z przeprowadzoną reformą rolną i nacjonalizacją przemysłu, czy jest za utrwaleniem istniejących granic państwowych. W wyniku fałszerstw i nadużyć wyborczych władza ogłosiła wyniki referendum, które stwierdzały, iż większość społeczeństwa odpowiedziała “tak” na wszystkie trzy pytania. Po referendum w styczniu 1947 roku odbyły się wybory do sejmu ustawodawczego. W warunkach zastraszania i fałszerstw tworzące Blok Demokratyczny PPR, PPS, SL i SD uzyskały w wyborach 80% głosów, niezależny PSL ponad 10%.

W 1947 roku prezydentem został Bolesław Bierut a premierem Józef Cyrankiewicz. W tym też roku przyjęto tzw. Małą Konstytucję, która rozszerzała uprawnienia prezydenta i rządu. KRN została zastąpiona Radą Państwa. Natomiast konstytucja została uchwalona 22 lipca 1952 roku. Określała ona Polskę jako kraj demokracji ludowej i szczególną opieką otaczała własność państwową i spółdzielczą. W grudniu 1948 roku utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która powstała w wyniku zjednoczenia PPR i PPS. Odtąd o wszystkim w państwie miała decydować PZPR a pozostałe partie były jedynie dekoracją w systemie typowym dla całej ówczesnej Europy Środkowo-Wschodniej.

REKLAMA

키워드에 대한 정보 poczatki władzy komunistów w polsce

다음은 Bing에서 poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 검색 결과입니다. 필요한 경우 더 읽을 수 있습니다.

이 기사는 인터넷의 다양한 출처에서 편집되었습니다. 이 기사가 유용했기를 바랍니다. 이 기사가 유용하다고 생각되면 공유하십시오. 매우 감사합니다!

사람들이 주제에 대해 자주 검색하는 키워드 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8

referndum 1946
wybory 1947
PPr
PSL

Początki #władzy #komunistów #w #Polsce #- #Historia #podstawowa #- #Klasa #8

YouTube에서 poczatki władzy komunistów w polsce 주제의 다른 동영상 보기

주제에 대한 기사를 시청해 주셔서 감사합니다 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8 | poczatki władzy komunistów w polsce, 이 기사가 유용하다고 생각되면 공유하십시오, 매우 감사합니다.

See also 그 이름 악보 | 배호 그이름 빠른 답변

poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 동영상 보기

d여기에서 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8 – poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 세부정보를 참조하세요

poczatki władzy komunistów w polsce 주제에 대한 자세한 내용은 여기를 참조하세요.

2. Początki władzy komunistów w Polsce – notatka

Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa

Początki władzy komunistów w Polsce

Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce

Początek rządów komunistów w Polsce – LO Olecko

Początki władzy komunistów w Polsce – Quiz Eduelo

Początki władzy komunistów w Polsce.

Początki władzy komunistów w Polsce – History of architecture 1

1 Początki władzy komunistów w Polsce – IV Polska po II …

Powstanie władzy komunistycznej w powojennej Polsce

주제와 관련된 이미지 poczatki władzy komunistów w polsce

주제에 대한 기사 평가 poczatki władzy komunistów w polsce

Kto to byli komuniści?

Jak doszło do przejęcia władzy przez komunistów w Polsce Brainly?

W którym roku zaczął się komunizm w Polsce?

Jak zaczal się komunizm w Polsce?

Skąd się wziął komunizm?

Jakie są cechy komunizmu?

Jakimi sposobami komuniści próbowali pozyskać Polaków?

Ile lat trwał komunizm?

Kto ogłosił upadek komunizmu w Polsce?

Czy socjalizm i komunizm to to samo?

Czy stalinizm to komunizm?

Kiedy był PRL w Polsce?

Co się stało z Polską po II wojnie światowej?

Co to komunizm prosta definicja?

Czy socjalizm i komunizm to to samo?

W którym roku upadł komunizm?

Co charakteryzowało komunizm w Związku Radzieckim?

powtórka, streszczenie z Poznać przeszłość. Wiek XX

Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce

Komunizm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Polska Rzeczpospolita Ludowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komunizm w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Początki władzy komunistów w Polsce

Powstanie władzy komunistycznej w powojennej Polsce

키워드에 대한 정보 poczatki władzy komunistów w polsce

사람들이 주제에 대해 자주 검색하는 키워드 Początki władzy komunistów w Polsce – Historia podstawowa – Klasa 8

Leave a Comment Cancel reply